دلنوشت
ویروس
خلاصه :
ویروس یک عامل بیماریزای کوچک است که فقط در سلولهای زنده یک ارگانیسم تکثیر میشود. واژهٔ ویروس ریشه در زبان لاتین دارد و به معنای زهر یا هرگونه ماده سمی میباشد.ویروسها میتوانند انواع شکلهای حیات را، از جانوران و گیاهان گرفته تا میکروارگانیسمها، از جمله باکتریها و آرکیاها را آلوده کنند.
میلیونها نوع از ویروسها در میان جانداران و در زیستگاهها و مکانهای مختلف وجود دارد و تا کنون بیش از ۶۰۰۰ گونه مختلف از ویروسها بهطور دقیق شناسایی و معرفی شدهاند.
ویروس می تواند ارگانیسم زنده باشد. ویروس ها قطعهای از نوکلئیک اسید است که درون یک پوشش پروتئینی (کپسید) محصور شدهاست. ویروسها از باکتریها بسیار کوچکتر هستند و فقط با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهدهاند. ویروس با استفاده از امکانات سلولی میزبان تکثیر میشود و فعالیت اصلی یاختههای میزبان را مختل میکند. ویروسها بسیاری از جانوران و گیاهان و باکتریها را مبتلا میکنند اما فقط برخی از آنها انسان را بیمار میکند. همچنین ویروسها تنها در محیط خنثی در سلولهای زنده تکثیر میشوند و انگل اجباری داخل سلولی میباشند. زیرا ویروسها فاقد تمامی ویژگیهای زیستی بجز فاز ژنتیک هستند، زیست شناسان تا اواخر سدهٔ گذشته آنها را زنده نمیدانستند. ویروسها رشد نمیکنند، حالت هومئوستازی ندارند و به دلیل نداشتن آنزیمهای اصلی واکنشهای متابولیسمی در آنها رخ نمیدهد. فقط دو آنزیم در آنها یافت میشود، آنزیم ATP و آنزیم رو نوشت بردار معکوس (مخصوص RNA دارها). البته امروزه با توجه به امکان کشت و تکثیر ویروسها در شرایط آزمایشگاهی، تصور انگل اجباری بودن آنها دچار تردید است.
دانشمندان در مورد منشأ تکاملی ویروسها تردید دارند. به نظر میرسد گروهی از ویروسها از پلازمیدها تکامل یافتهاند و منشأ تکامل گروه دیگر باکتریها هستند. ویروسها در تکامل گونهها و انتقال افقی ژنها و در نتیجه نوترکیبی و ایجاد تنوع ژنتیکی نقش بسیار مهمی دارند.
در دهههای اخیر تحولات ویروسشناسی شروع به فاش کردن اطلاعاتی کردهاست که نشان میدهد ویروسها ممکن است موجود زنده باشند. یکی از این اکتشافات میمی ویروسها (mimiviruses) بودند؛ ویروسهای غول پیکری با کتابخانههای ژنومی بزرگی که حتی از برخی از باکتریها نیز بزرگتر بودند. برخی از ویروسها مانند ویروس ابولا دارای تعداد کمی از ژن هفتم است. برخی از این غولها دارای ژنهای پروتئینهای هستند که برای ساخت یک ویروس جدید لازم و ضروری هستند. بر اساس این موضوع، ناشناخته ماندن این قضیه دلیلی بر قرار دادن آن ویروسها در طبقهبندی موجودات غیر زنده است.
به دلیل دارا بودن برخی از ویژگیهای موجودات زنده و فقدان برخی دیگر از آن ویژگیها، اخیراً دانشمندان ویروسها را «موجوداتی در لبهٔ حیات» یا به عبارت دیگر «خود تکثیر شوندهها» تعریف میکنند.
در طی زمانی که هنوز در درون یک سلول آلوده (میزبان) قرار نگرفته، یا در حال آلوده کردن یک سلول نیستند، ویروسها به شکل ذراتی مستقل یک ویروس یا ویرونهایی وجود دارند که وجودشان عبارت است ازماده ژنتیکی، یعنی مولکولهای طولانی DNA یا RNA که کد کننده ساختار پروتئینهایی که ویروس با آن عمل میکند است.یک پوشش پروتئینی، که کپسید نام دارد، که مادهٔ ژنتیکی را احاطه کرده و از آن محافظت میکند؛ و در برخی موارد.یک غلاف خارجی از لیپیدها. شکل و قیافههای این ذرات ویروس از فرمهای سادهٔ مارپیچ و بیستوجهی گرفته تا ساختارهای پیچیدهتر متغیر است
ویروسها ممکن است کروی، مارپیچی یا چند وجهی باشند. یک ویژگی مخصوص ویروسهای جانوری این است که یک پوششی از جنس غشا ی سلولی (پروتئین، لیپید و گلیکو پروتئین) دارند.
این پوشش را از میزبان قبلی خود بدست میآورند و این بدان جهت است که ویروسهای جانوری از طریق آندوسیتوز (درون رانی) وارد میزبان میشوند. ویروسهایی که به باکتریها حمله میکنند، باکتریوفاژ نام دارند که از سایر ویروسهای گیاهی و جانوری پیچیده ترند. این بدان علت است که شامل دو پوشش چند وجهی (به عنوان کپسید) و پوشش مارپیچی (به عنوان دم) میباشند.
در پایان قرن۱۹ میلادی دانشمندان به دنبال یافتن عامل بیماری موزائیک تنباکو بودند. در ۱۸۸۶ آدولف مایر قابل انتقال بودن این بیماری در بین گیاهان را اثبات کرد. پس از او دیمیتری ایوانفسکی درسال۱۸۹۲ پس از عبور دادن عصارهٔ برگهای گیاه عفونت زده از صافی غیرقابل عبور برای باکتریها، آن را برروی برگهای گیاه سالم تنباکو پخش کرد و بیماری موزائیک تنباکو را انتقال داده وباعث ایجاد بیماری درگیاه سالم شد. او دریافت که از گیاه آلوده عاملی قادر است که گیاهان سالم را بیمار کند؛ بنابراین عامل بیماری هرچه که بود از باکتریها بسیار کوچکتر بود. در سال ۱۹۳۵ زیستشناسی به نام وندل مردیت استنلی توانست ویروس موزائیک تنباکو را تخلیص کند. ویروس خالص شده اگر چه به شکل بلور بود اما باز هم میتوانست گیاهان سالم را بیمار کند. چون تبلور یکی از ویژگیهای مواد شیمیایی است بنابراین میتوان نتیجه گرفت که ویروس داخل یاختهها موجودی زنده و خارج از یاختهها یک ماده شیمیایی است نه یک موجود زنده.
در اوایل قرن بیستم دانشمندی انگلیسی به نام فردریک توارت ویروسهایی را کشف کرد که باکتریها را آلوده میکنند. این ویروسها باکتریوفاژ یا اختصاراً فاژ نام گرفتند. دانشمندان قصد داشتند با استفاده از این ویروسها باکتریهای وبا و تیفوس را از بین ببرد اما با کشف پنی سیلین این موضوع به فراموشی سپرده شد. در سالهای اخیر، ایجاد مقاومت آنتیبیوتیکی در باکتریها باعث شدهاست که استفاده از فاژها جهت مقابله با بیماریهای باکتریایی دوباره مطرح شود.
محمدحسین متقی نیا
پیارسال
مهدیار شبانی
پیارسال