تحقیق در مورد عبدالرحمن جامی

خلاصه :

نورالدّین عبد الرّحمن بن احمد بن محمد در ۲۴ آبان ۷۹۳ (۲۳ شعبان ۸۱۷ هجری) چشم به جهان گشود. این شاعر ایرانی تخلص جامی را به دو دلیل برای خود انتخاب نمود نخست به خاطر زادگاهش جام و دیگری به دلیل ارادتش به شیخ احمد جام معروف به ژنده پیل بود. وی به خاتم الشعرا همه‌چیزدان، شاعر، موسیقی‌دان، ادیب و صوفی نام‌دار فارسی ‌زبان سده ۹ قمری ملقب است.

زندگی نامه عبدالرحمن جامی

نسب جامی از طرف پدرش به محمد بن حسن شیبانی، فقیه معروف حنفی سده ۲ قمری می‌رسد. او روزگار کودکی و تحصیلات مقدماتی را در خرگرد جام، که در آن زمان یکی از تبعات هرات بود در کنار پدرش گذراند. همراه پدرش در حدود سیزده سالگی به هرات رفت و در همان‌جا به تعلم و تعلیم پرداخت و قسمت عمده حیاتش نیز در همان‌جا سپری شد و از آن زمان به جامی شهرت یافت. وی در شعر ابتدا به نام دشتی تخلص می‌کرد.

او مقدمات ادبیات فارسی و عربی را نزد پدرش آموزش دید و در مدرسه نظامیه هرات که از مراکز علمی معتبر آن زمان بود، مشغول به تحصیل شد و توانست علوم متداول زمان خود را همچون صرف و نحو، منطق، حکمت مشایی، حکمت اشراق، طبیعیات، ریاضیات، فقه، اصول، حدیث، قرائت، و تفسیر را به خوبی بیاموزد و از محضر استادانی چون خواجه علی سمرقندی و محمد جاجرمی بهره ببرد. در این دوره بود که جامی با صوفی گری آشنا و مجذوب آن شد و در حلقه مریدان سعدالدین محمد کاشغری نقشبندی درآمد و به تدریج چنان به مقام معنوی خود افزود که بعد از مرگ مرشدش خلیفه طریقت نقشبندیه (یکی از طریقت‌های تصوف و عرفان می‌باشد) گردید.

پس از گذشت چند سالی عبدالرحمن جامی راه سمرقند را در پیش گرفت و در سایه حمایت پادشاه علم دوست تیموری الغ بیگ به کانون تجمّع دانشمندان و دانشجویان تبدیل شده بود. در سمرقند استادانش تحت تاثیر ذکاوت و دانش او قرار گرفتند. او که سرودن شعر را در جوانی آغاز کرده و در آن شهرتی یافته بود، با تکیه زدن بر مقام ارشاد و به نظم کشیدن تعالیم عرفانی و صوفیانه به محبوبیتی عظیم در میان اهل دانش و معرفت دست یافت.

جامی به افتادگی و گشاده‌رویی شهرت داشت و با اینکه زندگی‌ بسیار ساده‌ای داشت و هیچ‌گاه ستایش زورمندان را نمی‌گفت، شاهان و امیران همواره به او ارادت می‌ورزیدند و خود را مرید او می‌دانستند. جانشینان الغ بیگ خصوصاً سلطان حسین بایقرا و امیر او علیشیر نوایی تا آخر عمر او را محترم می‌داشتند و اوزون حسن آق قویونلو، سلطان محمّد فاتح پادشاه عثمانی و ملک الاشراف پادشاه مصر از ارادتمندان او بودند.

جامی ۲۷ آبان ۸۷۱ در سن ۸۱ سالگی در شهر هرات درگذشت. آرامگاه وی در شمال غربی شهر هرات قرار گرفته است.

اعتقادات مذهبی عبدالرحمن جامی 

بر اساس طریقت نقشبندیه، نسب و نوشته‌های جامی، وی حنفی و اهل سنت بوده اما چون همه اهل سنت در حب اهل بیت حضرت محمد (ص) سخنانی دارند و جامی نیز در این رابطه اشعاری دارد برخی او را شیعی دانسته‌اند؛ عده‌ای نیز او را متمایل به عقاید اشاعره و فقهای شافعی دانسته‌اند. در کتاب شواهد النبوة جامی ابتدا احادیثی درباره پیغمبر اسلام نقل و ترجمه کرده و سپس از خلفای راشدین یاد کرده، سپس به ذکر مناقب دوازده امام پرداخته و از یکایک آنان سخن گفته سپس به شرح احوال اصحاب حضرت محمد (ص) پرداخته ‌است.

آثار عبدالرحمن جامی

رساله و کتاب‌های نظم و نثر زیادی از جامی به فارسی و عربی باقی مانده است.

آثار منظوم:

جامی اشعار خود را در دو مجموعه بزرگ گردآوری کرده‌ و دیوان‌های سه‌گانه او شامل قصاید و غزلیات و مقطعات و رباعیات است. او دیوان خود را در اواخر عمر به تقلید از امیر خسرو دهلوی در سه قسمت زیر گردآوردی نمود:

• فاتحة الشباب (دوران جوانی)
• واسطة العقد (اواسط زندگی)
• خاتمة الحیاة (اواخر حیات)

دیوان قصاید و غزلیات: این دیوان را عبدالرحمن جامی در سال ۸۸۴ تدوین و تنظیم کرده‌است. قصاید جامی در توحید و نعت پیامبر اسلام و صحابه و اهل بیت و نیز مطالب عرفانی و اخلاقی‌است. جامی همچنین قصایدی در مدح یا مرثیه سلاطین و حکمای زمانش سروده‌است. غزلیات جامی غالباً از هفت بیت تجاوز نمی‌کند و اکثراً عاشقانه یا عارفانه ‌است.

از جامی مقطعات و رباعیاتی نیز باقی مانده که یا محتوی آن مسائل عرفانی بوده و اشاره به حقایق صوفیانه دارد یا نکته لطیف عاشقانه‌ای در آن نهفته ‌است.

 دیوان بی‌نقاط : در تمامی واژه‌های این دیوان جامی هیچ حرف نقطه‌داری استفاده نشده ‌است.

هفت اورنگ: که خود مشتمل بر هفت کتاب در قالب مثنوی است. جامی در شیوهٔ سرایش این اثر، از شعرای پیشین و به‌طور مشخص از نظامی گنجوی تأثیر پذیرفته‌ است.

آثار نثر

بهارستان: که نام دیگر آن روضة الاخیار و تحفة الابرار است کتابی منثور (به زبان بیان عادی، و نه شعر و نظم)، اما آمیخته به نظم و شعر است که بخش‌هایی از آن را به پیروی و تقلید از گلستان سعدی نگاشته است.

شواهد النبوه: این کتاب با مباحثی در اثبات نبوت حضرت محمد (ص) پیامبر اسلام تدوین و تنظیم شده‌است که طی آن شواهد روایی و دلائلی نقلی بر اثبات حقانیت پیامبر اسلام آورده‌است. به همین دلیل با شواهد و دلایل، نبوت، حضرت محمد (ص) را براساس سلسله مراتب تاریخی قبل از ولادت تا بعد از رحلت وی طبقه‌بندی نموده ‌است. سپس برخی معجزات او را شرح داده‌است. در بخشی دیگر عبدالرحمن جامی با اشاره به احوال و خصوصیات مهم خلفای راشدین و ذکر کرامات آنها و اهل بیت پیامبر، به زندگی و احوال یاران و دوستان وی می‌پردازد.

نفحات الأنس من حضرات القدس کتابی است به نثر فارسی نوشتهٔ عبدالرحمان جامی که شرح زندگی عارفان و صوفیان مسلمان از سده‌های نخستین تا زمان خود نویسنده را در بر دارد. این کتاب بازنویسی کتاب طبقات الصوفیه اثر خواجه عبدالله انصاری است. این کتاب را جامی به پیشنهاد امیر علیشیر نوایی نگاشت و کار تألیف آن را به سال ۸۸۳ هجری به پایان برد.

با تشکر از توجه شما