بدون مجموعه
نهنگ قاتل
خلاصه :
ویژگی ها و مشخصات نهنگ قاتل.نهنگ‌هاي قاتل مناطق بسياري به شكار پرندگان نيز مي‌پردازند. از جمله اين پرندگان مي‌توان به پنگوئن و باكلان و مرغ نوروزي اشاره كرد.[۶۴] در يك مورد، نهنگ قاتلي در اسارت با بيرون آوردن غذاي درون معده خود و پخش آن در سطح آب، مرغان دريايي را به محل كشاند و سپس به شكار آنها پرداخت. چهار نهنگ قاتل ديگر نيز سپس توانستند از اين كار تقليد كنند.
پستانداران
نهنگ‌هاي قاتل شكارچيان پيچيده و ماهري هستند. با بهره‌گيري از روش‌هايي چون مشاهده محتويات معده آنها و ديدن زخم دندان‌هايشان بر طعمه‌ها و نيز مشاهدهٔ ميداني رفتار غذايي اين جانوران، ۲۲ گونه از آب‌بازسانان به عنوان طعمه‌هاي نهنگ قاتل شناسايي شده‌اند. گروه‌هايي از آنها گاه به نهنگ‌هاي غول پيكري چون نهنگ خاكستري و نهنگ آبي و به‌ندرت نهنگ عنبر نيز حمله مي‌برند.[۵۶]
ديگر طعمه‌هاي نهنگ قاتل از ميان پستانداران شامل فك و شير دريايي و فك خزدار مي‌شود. گراز دريايي و شنگ دريايي كمتر شكار مي‌شوند.[۱۲] براي پيشگيري از زخمي شدن به دست طعمه‌ها، نهنگ‌هاي قاتل پيش از آنكه اقدام به كشتن و خوردن شكار كنند آن را ناتوان مي‌كنند. آنها اين كار را با روش‌هايي چون پرتاب طعمه به آسمان، كوبيدن بر آن با دم سنگين خود و يا فشار دادن و له كردن طعمه با انداختن خود روي آن در ساحل انجام مي‌دهند.[۵۷] در كرانه‌هاي كم عمق شبه جزيره والدس در آرژانتين، نهنگ‌هاي قاتل براي گرفتن شيرهاي دريايي و فيل‌هاي دريايي خود را به درون خشكي مي‌اندازند. اين كار، كه براي پستانداران دريايي مي‌تواند خطرناك و كشنده باشد، رفتاري غريزي از سوي اين جانوران نيست و سال‌ها زمان نياز است تا يك نهنگ قاتل جوان آن را ياد بگير
نهنگ‌هاي قاتلي كه از ماهيان تغذيه مي‌كنند بيش از ۳۰ گونه ماهي، به ويژه ماهي آزاد درياي شمال و ماهي تن، را طعمه خود قرار مي‌دهند. ۹۶٪ خوراك نهنگ‌هاي قاتل ساكن شمال شرق اقيانوس آرام را آزادماهي[پانويس ۱۱] تشكيل مي‌دهد. بيشتر اين ماهيان از نوع چينوك،[پانويس ۱۲] نوعي آزادماهي بزرگ و پرگوشت، هستند.[۵۲] در نيوزيلند مهمترين منبع غذايي نهنگ‌هاي قاتل را سفره‌ماهي‌ها تشكيل مي‌دهند.[۵۳] نهنگ‌هاي قاتل همچنين به شكار كوسه و ماهي مركب و لاك‌پشت دريايي مي‌پردازند.[۵۴] در يك نمونه از حمله نهنگ‌هاي قاتل به كوسه‌ها در ژوئيه سال ۱۹۹۲، دو نهنگ قاتل با حمله به يك وال كوسهٔ عظيم ۸ متري در آب‌هاي باخا كاليفرنيا در مكزيك، آن را شكار كرده و خوردند
نهنگ‌هاي قاتل از طعمه‌هاي گوناگوني در شكار خود بهره مي‌گيرند، با اين حال گروه‌ها يا نژادهاي گوناگوني در ميان آنها گاه در شكار يك گونه طعمه مهارت ويژه پيدا مي‌كنند كه مي‌تواند اثر شگرفي بر جمعيت آن گونهٔ شكار شده بگذارد.[۴۹] احتمال نابودي جمعيت طعمه‌هايي از انواع مشخص در بعضي مناطق نتيجهٔ چنين رفتاري از سوي اين جانوران است. يك نهنگ قاتل با جثه متوسط مي‌تواند در روز نزديك به ۲۲۷ كيلوگرم غذا بخورد.[۵۰]
از آنجا كه برخي نهنگ‌هاي قاتل از ديگر نهنگ‌هاي غول‌پيكر و نيز كوسه‌ها تغذيه مي‌كنند، آنها را به‌عنوان درندگان بالاي هرم غذايي در نظر مي‌گيرند. آنها گاه با نام گرگ‌هاي دريا نيز خوانده مي‌شوند، چرا كه مانند گرگ‌ها به شكار گروهي مي‌پردازند.
نهنگ‌هاي قاتل در همهٔ اقيانوس‌ها و بيشتر درياها يافت مي‌شوند. به دليل گسترهٔ زياد پراكندگي آنها، تخمين تعداد ساكنان مناطق گوناگون جهان مشكل است.[۴۱] با اين حال روشن است كه آنها عرض‌هاي جغرافيايي بالاتر كره زمين و نيز مناطق كرانه‌اي را به آب‌هاي لجه‌اي ترجيح مي‌دهند.[۴۲]
آمارگيري‌ها نشان مي‌دهند كه بيشترين تراكم نهنگ‌هاي قاتل در جهان، در مناطق شمال شرقي اقيانوس اطلس در كناره‌هاي نروژ و شمال اقيانوس آرام و خليج آلاسكا و نيز اقيانوس منجمد جنوبي وجود دارد. آنها از ساكنان «معمول» (۰٫۲ تا ۰٫۴ نفر در هر ۱۰۰ كيلومتر مربع) مناطق شرقي اقيانوس آرام در كرانه‌هاي بريتيش كلمبيا و ايالت واشينگتن و اورگن و در مناطق شمالي اقيانوس اطلس در نزديكي ايسلند و جزاير فارو به شمار مي‌روند. از ديگر مناطق زندگي آنها مي‌توان به درياي ژاپن و درياي اختسك و جزاير كوريل و شبه‌جزيره كامچاتكا در نيم‌كره شمالي، همچنين استرالياي جنوبي و پاتاگونيا و كرانه‌هاي جنوبي برزيل و جنوب آفريقا در نيم‌كره جنوبي، اشاره كرد. آنها به عنوان جانوران «فصلي» در شمال كانادا و خليج بافين و گرينلند و نوناووت و تاسماني و جزيره مك‌كواري شناخته مي‌شوند. نهنگ‌هاي قاتل در آب‌هاي با دماهاي گوناگون مي‌توانند زندگي كنند. آنها در مديترانه و درياي عرب و خليج مكزيك و اطراف جزاير سيشل، در اقيانوس هند، ديده شده‌اند.[۴۱] آنها جزو جانوران بومي ايران نيز به شمار مي‌روند.
نهنگ‌هاي قاتل ماده در نزديكي سن ۱۵ سالگي به بلوغ مي‌رسند. مدت زمان بارداري ميان ۱۵ تا ۱۸ ماه است. ماده‌ها هر پنج سال يكبار باردار مي‌شوند و اغلب در هر بار تنها يك فرزند به دنيا مي‌آورند. در ميان نهنگ‌هاي مقيم، به دنيا آمدن بچه در هر زماني از سال به وقوع مي‌پيوندد ولي اين امر در فصل زمستان بيشتر اتفاق مي‌افتد. ميزان مرگ و مير كودكان در شش تا هفت ماه نخست زندگي بسيار بالا است و ۵۰–۳۷٪ همه كودكان تا اين هنگام مي‌ميرند.[۳۴] از شير گرفتن بچه در نزديكي ۱۲ ماهگي آغاز مي‌شود و تا ۲ سالگي كامل مي‌گردد. بر طبق مشاهدات چندين باره در چند منطقه گوناگون، همه نرها و ماده‌هاي بالغ در يك دسته در نگهداري از بچه‌ها كمك مي‌كنند.[۳۵] نهنگ‌هاي قاتل و نهنگ‌هاي خلبان تنها جانوراني هستند كه در آنها ماده‌ها به يائسگي مي‌رسند و دهه‌ها پس از پايان دوره توانايي باروري، به زندگي خود ادامه مي‌دهند.[۳۶] ماده‌ها تا ۴۰ سالگي به باردارشدن ادامه مي‌دهند. اين به معناي آن است كه تقريباً ۵ بچه تا اين هنگام به دنيا مي‌آورند. ميانگين طول عمر آنها ۵۰ سال است با بيشترين طول عمر ميان ۸۰ تا ۹۰ سال.[۳۷][۳۸]
نهنگ‌هاي نر در ۱۵ سالگي به بلوغ جنسي مي‌رسند، اما معمولاً تا ۲۱ سالگي آميزش جنسي نمي‌كنند. نرهاي درون حيات وحش داراي ميانگين طول عمري برابر ۲۹ سال هستند كه بيشترين طول عمرهاي ديده شده ميان آنها ۵۰ تا ۶۰ سال بوده‌است.[۳۷] طول عمر نهنگ‌هاي در اسارت به مراتب كمتر است، اغلب زير ۲۵ سال. با اين حال بعضي از آنها به دهه سوم و تعداد اندكي نيز به دهه چهارم زندگي خود رسيده‌اند. در بسياري موارد، طول عمر يك نهنگ قاتل به خواست و اشتياق آن نهنگ به زنده‌بودن و ادامه زندگي ربط دارد
نهنگ‌هاي قاتل به گونهٔ مشخص داراي پشتي سياه و سينه و پهلوهاي سفيد و نيز بخشي سفيد دور تا دور چشم‌ها هستند. بچه‌ها به‌هنگام دنيا آمدن داراي بخش‌هايي به رنگ زرد يا نارنجي كم‌رنگ هستند كه به تدريج به سفيد مي‌گرايند. رنگ پوست در كنار اندام‌هاي جنسي نر و ماده داراي الگوهاي سياه و سفيد متفاوت است.[۲۴] رنگ پوست كامل سفيد در ميان نهنگ‌هاي قاتل بسيار كمياب است، اما مشاهداتي در اين مورد نيز گزارش شده‌است.[۲۵] نهنگ‌هاي قاتل داراي بدني سنگين وزن و مقاوم هستند (مقاوم‌تر از بيشتر دلفين‌ها)[۲۶] و نيز بالهٔ فوقاني (باله پشتي) بزرگي، كه تا ۲ متر بلندي پيدا مي‌كند. به دليل رنگ منحصربه‌فرد و ظاهر مشخص، هنگامي كه اين جانوران از دور ديده مي‌شوند به آساني قابل تشخيص‌اند، با اين حال نهنگ‌هاي قاتل نابالغ گاه با ديگر انواع دلفين‌ها اشتباه گرفته مي‌شوند.[۲۷]
طول نهنگ‌هاي قاتل ۷ تا ۹٫۷ متر است (نرها معمولاً ۶ تا ۸ متر) و وزنشان به ۶ تن مي‌رسد.[۲۸] ماده‌ها كوچك‌جثه‌تر هستند و طولشان ميان ۵ تا ۷ متر و وزنشان بالغ بر ۳ تا ۴ تن است.[۱۴] بچه‌ها در هنگام تولد داراي وزن تقريبي ۱۸۰ كيلوگرم و طول ۲٫۴ متر هستند.[۲۹] جثه بزرگ و قدرت نهنگ قاتل آن را جزو پرسرعت‌ترين پستانداران دريايي كرده‌است و مي‌تواند با سرعتي بالاتر از ۳۰ گره دريايي (۵۶ كيلومتر بر ساعت) شنا كند.[۳۰] دندان‌هاي نهنگ قاتل مخروطي‌شكل و محكم و به تعداد ۱۵–۱۰ دندان در هر نيم‌فك هستند. اين دندان‌ها يك اندازه هستند و تنها براي گرفتن طعمه و پاره كردن گوشت به كار مي‌روند. غذا جويده نمي‌شود، بلكه به صورت تكه‌تكه بلعيده مي‌شود.[۳۱] نهنگ‌هاي قاتل سالخورده نسبت به جوان‌ترها، دندان‌هاي كمتري در دهان خود دارند.[۳۱]
برخلاف بيشتر دلفين‌ها، باله كناري در نهنگ‌هاي قاتل بزرگ و انحنادار، مانند پارو است. نرها داراي باله‌هاي كناري به مراتب بزرگتري از ماده‌ها هستند. باله فوقاني جنس نر نزديك ۱٫۸ متر طول دارد كه دو برابر طول همين باله در ماده‌ها است. شكل آنها نيز متفاوت است؛ جنس نر بالهٔ فوقاني‌اي بلند و كشيده و همانند مثلث متساوي‌الساقين دارد و جنس ماده باله‌اي كوتاه‌تر اما با انحناي بيشتر.[۲۹]
نهنگ‌هاي قاتل داراي توانايي ديد خوب در درون و بيرون آب و شنوايي عالي و حس لامسه خوب هستند، ولي حس بويايي ندارند.[۳۲] آنها داراي توانايي‌هاي منحصربه‌فرد و پيچيده در پژواك‌يابي هستند؛ كاري كه براي يافتن موقعيت خود نسبت به اشياي ديگر در محيط اطراف و نيز پيدا كردن طعمه‌ها با توليد صداهاي تپ‌وار و گوش سپردن به پژواك آنها انجام مي‌دهند
سه تا پنج نوع گوناگون نهنگ قاتل در جهان وجود دارند كه به اندازهٔ كافي با هم تفاوت دارند كه بتوان آنها را از نژادهاي گوناگون[۱۴]، زيرگونه‌ها و يا حتي گونه‌هاي مختلف دانست.[۱۵]
بنا به گزارش سال ۲۰۰۸ IUCN،
طبقه‌بندي اين گونه آشكارا نياز به بازنگري دارد و اين احتمال هست كه Orcinus orca در خلال سال‌هاي آينده به تعدادي از گونه‌هاي متفاوت و يا حداقل زيرگونه‌هاي متفاوت تقسيم شود.[۱]
انواع گوناگون نهنگ‌هاي قاتل را مي‌توان به صورت زير طبقه‌بندي كرد:
نوع A كه بيشتر نهنگ‌هاي قاتل با آن شناخته مي‌شوند و بدني بزرگ با رنگ‌هاي سياه و سفيد و بخش سفيد رنگي با اندازه متوسط دور چشم دارد؛ در درياهاي آزاد شنا و از ماهي و نهنگ نيزه‌اي تغذيه مي‌كند.[۱۵]
نوع B كه كوچكتر از نوع A است و داراي رنگ‌آميزي سفيد با اندازه بزرگ دور چشم‌ها. بيشتر بخش‌هاي تاريك بدن آن به جاي رنگ سياه به رنگ خاكستري ميانه هستند و بخش‌هاي روشن بيشتر به رنگ زرد محو.[۱۶] اين نوع بيشتر از خوك دريايي تغذيه مي‌كند.[۱۵]
نهنگ قاتلي از نوع C به همراه فرزندش در درياي راس. به چگونگي حركت سپيدي دور چشم به سوي بالا دقت كنيد. بيرون آوردن سر از سوي اين جانور به منظور شناسايي محيط پيرامون صورت مي‌گيرد؛ كاري كه در زبان انگليسي به نام (Spyhopping) شناخته مي‌شود.[۱۷]
نوع C كه كوچكترين نوع است و در گروه‌هاي بزرگتري از ديگر نوع‌ها زندگي مي‌كند. سفيدي دور چشم اين نوع به شكلي باريك به سوي بالا حركت مي‌كند و به موازات بدن قرار نمي‌گيرد. همانند نوع B، رنگ پوست اين نوع سفيد و خاكستري ميانه‌است. تنها طعمهٔ ديده شدهٔ اين نوع، ماهي كد جنوبگان[پانويس ۱۰] است.[۱۵]
نوع D كه بر پايهٔ عكسي از يك به گل نشستگي بزرگ از نهنگ‌هاي قاتل در نيوزيلند در سال ۱۹۵۵ و نيز چهار بار مشاهده در اقيانوس از سال ۲۰۰۴ به اين سو، شناخته شد. اندازه روشني دور چشم اين نوع بسيار كوچك است و بالهٔ پشتي‌اي كوتاه و خميده و سري گرد-شكل دارد. اين نوع در محدوده‌هاي جغرافيايي جنوبگان، در ميان عرض‌هاي جغرافيايي °۴۰ و °۶۰ جنوبي زندگي مي‌كند. با آنكه اطلاعات چنداني دربارهٔ رژيم غذايي اين نوع وجود ندارد، گمان بر اين مي‌رود كه ماهي جزء اصلي غذاي آن باشد.[۱۸][۱۹]
انواع B و C در كنار كلاهك يخي قطب جنوب زندگي مي‌كنند و رنگ زرد روي بخش‌هاي سفيد بدنشان، احتمالاً، ناشي از جلبك‌ها و جانداران تك‌سلولي اين منطقه مي‌باشد.[۱۵][۲۰] رديف‌هاي دي‌ان‌اي ميتوكندريايي، اين فرضيه را كه اين جانوران گونه‌هايي مختلف هستند كه به تازگي از هم جدا شده‌اند، تقويت مي‌كند.[۲۱]
پژوهش‌هاي تازه برروي اين ساختارهاي دي‌ان‌اي مشخص كرده‌اند كه دو گروه ساكن جنوبگان، كه ماهي و فك مي‌خورند، بايد به عنوان گونه‌هايي جداگانه شناخته شوند. دربارهٔ نهنگ‌هاي قاتل نامستقر اقيانوس آرام شمالي نيز چنين پيشنهادي داده شده‌است، با اين حال مشخص كردن وضعيت ديگر زيرگونه‌ها نياز به اطلاعات بيشتري دارد.[۲۲]
در حال حاضر بررسي‌هايي براي پي‌بردن به روابط ژنتيكي ميان انواع گوناگون نهنگ قاتل و نيز دانستن اينكه آيا انواع گوناگون شناسايي شده داراي تاريخ فرگشتي متفاوت هستند يا نه، انجام مي‌شود. براي نمونه، مي‌توان به دسته‌هاي مختلف نهنگان قاتلي اشاره كرد كه در مناطق و درياهاي گوناگون از پستانداران دريايي تغذيه مي‌كنند. مدت‌هاي زيادي گمان بر اين بود كه همه اين نهنگ‌هاي قاتل نزديكي زيادي با يكديگر دارند، با اين حال آزمايش‌هاي ژنتيكي چنين فرضيه‌اي را رد كرده‌اند.
نهنگ قاتل (Orcinus orca) تنها گونهٔ طبقه‌بندي شده در سرده Orcinus توسط كارل لينه در سال ۱۷۵۸ است.[۹] او نام اين جانور را (Delphinus orca) گذاشت، ولي در سال ۱۸۶۰ ليوپولد فيتزينگر، جانورشناس سوئدي، نام كنوني آن را انتخاب كرد و به كار برد.[۱۰] نخستين توصيف ظاهري اين جانور توسط كنراد گسنر در سال ۱۵۵۸ ميلادي، بر پايهٔ مشاهده جسد يك نهنگ قاتل افتاده بر ساحل خليجي در آلمان، انجام شد. در آن هنگام، ديده شدن پيكر اين جانور در آن منطقه نشانه‌اي آسماني تلقي شد.[۱۱]
نهنگ قاتل يكي از ۳۵ عضو دلفين‌هاي اقيانوسي‌است كه نزديك به ۱۱ ميليون سال پيش بر روي زمين پديدار شدند. اين گونه احتمالاً كمي پس از آن از شاخه اصلي جدا شد.[۴] با آنكه نهنگ قاتل همانندي‌هاي ريخت‌شناسانه با نهنگ‌هاي سردهٔ گوي‌سرها[پانويس ۷] و نهنگ قاتل كوتوله[پانويس ۸] دارد، نزديك‌ترين گونه به آن دلفين ايراوادي[پانويس ۹] است.[۱۲] از جمله اعضاي منقرض شده خانواده (Orcinus) مي‌توان به (Orcinus citoniensis) (در تصوير) اشاره كرد كه ميان دو تا پنج ميليون سال پيش در دوره‌هاي زمين‌شناسي پليوسن و آغاز پليستوسن زندگي مي‌كرد.
«نهنگ قاتل» واژه‌اي برگرفته از بازگرداني معادل انگليسي آن[پانويس ۶] است؛ واژه‌اي كه دانشمندان انگليسي زبان اغلب به كار مي‌برند،[۶] با اين حال نام «اُركا» نيز پسند روزافزوني پيدا كرده‌است. «نهنگ قاتل» پيشتر «قاتلِ نهنگ» بوده‌است كه در طي زمان دگرگون شده.[۷] هواداران به كارگيري «نهنگ قاتل» به تاريخچه طولاني‌تر اين واژه اشاره مي‌كنند. در واقع نام سردهٔ (Orcinus) به معناي «از پادشاهي مردگان»[۶] و يا «متعلق به اركوس» است.[۷] از دهه ۱۹۶۰ ميلادي «اركا» محبوبيت روزافزوني يافت و اكنون هر دو نام به كار برده مي‌شوند. عده‌اي از پژوهشگران نام اركا را ترجيح مي‌دهند تا واژهٔ با بار منفي «قاتل» به‌كار برده نشود.[۸] همچنين از آنجا كه اين جانور عضوي از خانواده دلفين‌سانان است، و به ديگر دلفين‌ها نزديك‌تر است تا نهنگ‌ها، بهره‌گيري از اين نام جلوي خطاهاي رايج را مي‌گيرد.
گالری تصاویر :
