۱۰ جاندار ماقبل تاریخی زنده

خلاصه :

۱۰- مارشلیس هیوریکا: ۱۲۰ میلیون سال

مارشلیس هیوریکا (Martialis heureka) یکی از قدیمی‌ترین مورچه‌هایی است که انسان می‌شناسد، حتی اگر در سال ۲۰۰۳ در جنگل‌های آمازون در نزدیکی مانائوس برزیل کشف شده باشند. از نظر ژنتیکی مارشلیس هیوریکا یکی از ۱۲۰۰۰ گونه مورچه‌ها است که به تنهایی به زیر خانواده مارشلینای (Martialinae) تعلق دارند. به همین دلیل دانشمندان توانستند نتیجه‌گیری کنند که همه مورچه‌ها از گونه‌های ماقبل تاریخ موجودات شبه زنبور تکامل یافته اند. این واقعیت که یک گونه منفرد می‌تواند درباره کل خانواده حیوانات چیزهای زیادی بگوید، گواه بر این است که اطلاعات ما درباره حیات و تنوع آن در این سیاره بسیار کم است. این پیر کهنسال برخلاف سایر پسر عموهای مورچه‌ای خود ویژگی‌های خاصی دارد، چیزی که باعث شده نام مارشلیس (مریخی) و همچنین heureka epithet به معنی کشف شگفت آور، بر آن گذاشته شود.

عدم وجود چشم و کم رنگ بودن نشانگر آن است که مورچه مارشلیس هیوریکا سبک زندگی زیرزمینی در پیش گرفته و فقط در شب به جستجوی غذا می‌پردازد. آرواره بلند این مورچه حاکی از آن است که این حشره درنده بیشتر از حیوانات نرم مانند لارو موریانه تغذیه می‌کند. این واقعیت که آنها اساساً نابینا هستند نشان دهنده این نیست که آنها از موجوداتی که نابینا بودند تکامل یافته‌اند، بلکه آنها برای فرار از سایر گونه‌های تهاجمی مورچه‌ها که بعداً تکامل یافته بودند، به زیر زمین رفته و بینایی خود را از دست دادند. این کشف شگفت انگیز به تعداد بسیار زیادی از اسرار اکولوژیکی مناطق گرمسیری جهان اشاره دارد که ما درباره آنها هنوز چیزی نمی‌دانیم. اسراری که ممکن است با از بین رفتن این زیستگاه‌ها برای همیشه از بین بروند.

۹-پلاتیپوس: ۱۲۲ میلیون سال

بدون شک پلاتیپوس (Platypus) یکی از عجیب ترین موجودات کره زمین است. این امر به این دلیل است که پلاتیپوس ترکیبی از پستانداران، پرندگان و خزندگان است که همگی با هم این حیوان عجیب را به وجود آورده‌اند. برای شروع، پلاتیپوس به عنوان یک پستاندار طبقه بندی می‌شود. کلمه پستاندار از غدد پستانی نشات می‌گیرد که وظیفه تولید شیر را برای فرزندان به عهده دارند. پلاتیپوس قطعاً در این گروه قرار می‌گیرد، اما برخلاف اکثر پستانداران این جانور تخم‌گذار است. این نوع پستانداران تخم‌گذار با نام مونوترم‌ها (Monotremes) شناخته می‌شوند و فقط پنج گونه از این نوع پستانداران وجود دارد: پلاتیپوس و چهار گونه از آنتیترهای خاردار (Spiny Anteaters)، که همگی در استرالیا و گینه نو زندگی می‌کنند. 

علاوه بر این پلاتیپوس مانند سایر پستانداران دارای خزهایی است که بدنش را پوشانیده‌ است، اما برخلاف سایر پستانداران این موجود نوک اردک دارد. همچنین راه رفتن آن بیشتر شبیه به خزندگان است، به این ترتیب که پاهای آن به جای این که زیر بدن باشند در کناره‌های بدن قرار دارند. ناگفته نماند که جنس نر این جانور در پاهای خود خارهایی دارند که زهر قوی تولید می‌کنند.

۸- 

جینکو بیلوبا: ۲۷۰ میلیون سال

هنگامی که صحبت از گیاهان می‌شود، درخت جینکو بیلوبا (Ginkgo biloba) یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های درختان امروزی است. نزدیکترین خویشاوندان آنها سیکادها (Cycads) بوده و هر دو از بازدانگان (Gymnosperms) هستند. از طرف دیگر سرخس‌ها حداقل ۳۶۰ میلیون سال است که وجود دارند، اما گونه‌های امروزی تا ۱۴۵ میلیون سال پیش و در اوایل دوره کرتاسه ظاهر نشده بودند. از سوی دیگر جینکوها، سیکادها و مخروط‌ها در حدود ۲۷۰ میلیون سال پیش در دوره پرمین ظاهر شدند و جینکو بیشترین شباهت را به اجداد خود داشته و آخرین گونه زنده از کلاس خود بود. به عنوان مثال دایناسورهای ابتدایی در دوره تریاس در حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش از خزندگان به وجود آمدند، که در آن زمان از حضور درختان جینکو در خشکی‌های زمین ۴۰ میلیون سال می‌گذشت.

فسیل قدیمی‌ترین بذر گیاه مربوط به گونه منقرض شده جینکو دیجی‌تالاتا است (Gingko digitalata) که در منطقه فرگانا (Fergana) در ازبکستان امروزی کشف شده است. حداکثر تنوع رده جینکوالس (Ginkgoales) در دوره ژوراسیک (۲۰۶ تا ۱۴۴ میلیون سال پیش) بود که در آن آب و هوا بسیار گرم و مرطوب‌تر از دوره تریاس بود.

با انقراض دایناسورها در ۶۵ میلیون سال پیش تنوع جینکوها رو به زوال گذاشت. از بین رفتن تدریجی آنها احتمالاً در اثر خنک شدن آب و هوا، ظهور گیاهان گلدار (Angiosperms) و همچنین از بین رفتن دایناسورها به عنوان عاملی بالقوه برای پراکندگی بذرها بود. جینکو بیلوبا به عنوان تنها بازمانده، در برخی مناطق چین امروزی وجود دارد که تأثیر یخبندان در آنجا بسیار کم بوده است. رشد این درختان زیاد بوده و طول عمر زیادی دارند به گونه‌ای که قدیمی‌ترین جینکو شناخته شده زنده ۳۵۰۰ سال عمر دارد. 

۷-کولاکانت: ۳۶۰ میلیون سال

تا چندی پیش اعتقاد بر این بود که کولاکانت (Coelacanth) گونه‌ای از ماهیان بدوی منقرض شده است، یکی از پیشروان نخستین دوزیستان که از دریا به خشکی آمدند. قدیمی‌ترین فسیلی که تاکنون از این ماهی پیدا شده مربوط به ۳۶۰ میلیون سال پیش است، در حالی که جدیدترین فسیل آنها حدود ۸۰ میلیون سال سن دارد. پس دانشمندان فرض کردند که این ماهی هم زمان با انقراض دایناسورها در ۶۵ میلیون سال پیش منقرض شده است.

اما در سال ۱۹۳۸ وقتی یک نمونه زنده کولاکانت در سواحل آفریقای جنوبی صید شد، این فرضیه به طور کامل رد شد. لاتیمریا کالومنی (Latimeria chalumnae) تنها یکی از دو گونه شناخته شده کولاکانت است که امروزه وجود دارد و به همراه گونه دیگر در آبهای اندونزی زندگی می‌کند. براساس شواهد فسیلی در گذشته و اوج دوران کولاکانت‌ها، ۹۰ گونه از این ماهی وجود داشت.

کولاکانت با ویژگی‌های خاص خود از سایر ماهی‌های زنده متمایز است. در مرحله اول آنها اندامی دارند که به ماهی اجازه می‌دهد تا میدان الکترومغناطیسی یک موجود زنده در زیر آب را حس کند، که برای شکار در شب بسیار مناسب است. در مرحله دوم جمجمه آنها قادر به چرخش به سمت بالا است، گویی که به یک لولا وصل شده است. این سازگاری به کولاکانت اجازه می‌دهد تا دهان خود را خیلی بیشتر از سایر ماهی‌ها باز کند. هیچ یک از این دو مهارت در سایر مهره‌داران شناخته شده جهان وجود ندارد.

۶-نئولکتا: ۴۰۰ میلیون سال

تا سال ۱۹۶۹ قارچ‌ها به عنوان گیاهان طبقه بندی می‌شدند که منطقی به نظر می‌رسید. اگرچه کمی متفاوت به نظر می‌رسند اما آنها ساقه و ریشه دارند و مانند هر گیاه دیگری به زمین وصل می‌شوند یا روی تنه درخت رشد می‌کنند. اما پس از آن معلوم شد که قارچ‌ها گیاه نیستند و در حقیقت ارتباط تنگاتنگی با حیوانات دارند. به همین دلیل شاخه جداگانه‌ای از جانداران زمین هستند.

با این تفاسیر مشخص می‌شود که قارچ‌ها در واقع اولین ارگانیسم‌هایی بودند که ۵۰۰ تا ۴۵۰ میلیون سال پیش از اقیانوس بیرون آمده و خشکی‌های زمین را به خانه دائمی خود تبدیل کردند. فسیل تورتوتوبوس (Tortotubus) با قدمت ۴۴۰ میلیون سال جزو اولین قارچ‌هایی است که در خشکی‌ها ساکن شد. آنچه این قارچ‌های کوچک انجام دادند این بود که راه را برای سایر اشکال زندگی هموار کردند تا از دریا به خشکی بخزند. اما چگونه؟ در آن زمان هیچ ماده مغذی یا خاکی که از حیات پشتیبانی کند در خشکی‌ها وجود نداشت، فقط صخره‌های خشک بود. تورتوتوبوس با وارد کردن نیتروژن و اکسیژن به خاک‌های اولیه شرایط لازم برای حیات در خشکی را فراهم کرد.

نئولکتا که به اشتباه زبان زمین نیز نامیده می‌شود، یکی از نزدیکترین خویشاوندان تورتوتوبوس‌ها است و قدمت آن در زمین حدود ۴۰۰ میلیون سال است. با وجود شباهت نئولکتا به گونه‌های دیگری از قارچ‌ها مانند ژئوگلاسوم (Geoglossum) و میکروگلاسوم (Microglossum) که در واقع زبان‌های زمین هستند، نئولکتا هیچ رابطه خویشاوندی با این قارچ‌ها ندارد.

۵- خرچنگ نعل اسبی: ۴۴۵ میلیون سال

 برخلاف نام آنها این موجودات دریایی واقعاً خرچنگ نیستند، نزدیکترین خویشاوندان آنها در واقع تنندگان (Arachnids) یعنی عنکبوت‌ها و عقرب‌ها هستند.

مانند همه گونه‌های دیگر این لیست، تکامل طبیعی این موجودات را نیز فراموش یا از قلم نیانداخته و آنها نیز دستخوش تغییراتی شده‌اند. اما تفاوت خرچنگ‌های نعل اسبی با سایر گونه‌های تکامل یافته این است که این جانداران نسبت به اجدادشان تغییرات کمی داشته‌اند. این امر با تغییرات نسبتاً ناچیزی در محیط امکان‌پذیر شد که آنها را میلیون‌ها سال به همان شکل حفظ کرده است. مثلاً خرچنگ‌های نعل اسبی ۴۴۵ میلیون سال پیش دارای اندامهای تحتانی بودند که به دو بخش تقسیم می‌شد، در حالی که نمونه‌های امروزی تنها یک بخش دارند.

به لطف تعداد زیاد و همچنین وجود طولانی، این جانوران تأثیر خوبی بر محیط زیست دریایی دارند به طوری که بقای بسیاری از گونه‌های دیگر به وجود آنها وابسته است. به عنوان یک قاعده کلی هر خرچنگ‌ نعل اسبی ماده به طور متوسط حدود ۹۰،۰۰۰ تخم می‌گذارد. با این حال تنها حدود ۱۰ مورد از آنها به بلوغ می‌رسند، در حالی که بقیه کل زنجیره غذایی دریایی را تأمین می‌کنند.

علاوه بر این، خون آنها آبی مایل به سبز است. دلیل این امر این است که خون آنها حاوی مس بوده و در تماس با هوا تغییر رنگ می‌دهد. برخلاف خون انسان، در خون آنها گلبول‌های سفید برای مقابله با عفونت وجود ندارد. با این حال، به عنوان یک اقدام متقابل خون آبی آنها با استفاده از برخی سلول‌ها عوامل بیماری‌زا را در سدهای فیزیکی به دام انداخته و از شیوع آنها جلوگیری می‌کند. با کمال تعجب خون خرچنگ نعل اسبی در جامعه پزشکی بسیار مورد توجه بوده و قیمت هر لیتر آن به ۱۵۰۰۰ دلار نیز می‌رسد.

۴- کوسه چین‌دار: ۴۵۰ میلیون سال

این موجود به همان اندازه که ترسناک است گریزان نیز است. یک هیولای واقعی از اعماق، کوسه‌های چین‌دار (The Frilled shark) در بخش میانی اقیانوس ساکن هستند ولی در مناطق ساحلی سراسر جهان نیز مشاهده شده‌اند. این کوسه نخستین بار در سال ۱۸۸۱ هنگامی که دو عدد از آنها در خلیج توکیو توسط ماهیگیران شکار شدند، از نظر علمی توصیف شد. کوسه‌ چین‌دار ممکن است همان مار دریایی اسطوره‌ای و مشهوری باشد که در گذشته توسط دریانوردان سراسر جهان مشاهده می‌شد.

این کوسه‌ها به طور کلی گونه‌ای باستانی هستند به ویژه در بین قدیمی‌ترین جانوران. این کوسه‌ها به طور متوسط تا ۱٫۴ متر رشد می‌کنند اما گاهی اوقات اندازه آنها به ۲ متر نیز می‌رسد، اولین بار در سال ۲۰۰۴ آنها در زیستگاه طبیعی خود مشاهده شدند.

یکی از ترسناک‌ترین خصوصیات این کوسه دهانش است. در حالی که سر آن تا حدودی شبیه به یک مار مومیایی شده است، در دهانش بیش از ۳۰۰ دندان برگشته به عقب و سوزنی مانند دارد. با وجود این که تاکنون هیچکس آنها را در حین شکار ندیده، دانشمندان حدس می‌زنند که شکارش را با سفیدی دندان خود فریب داده و مانند مار به آن حمله می‌کند. یک واقعیت جالب دیگر در مورد این هیولای دریایی این است که طولانی‌ترین دوره حاملگی شناخته شده را دارد، این کوسه زنده‌زا بوده و طول دوره حاملگی آن ۴۲ ماه است که دو برابر یک فیل آفریقایی می‌باشد. به عقیده دانشمندان این دوره طولانی حاملگی با فشار زیاد در اعماق اقیانوس‌ها مرتبط است.

۳-  عروس دریایی: ۵۰۵ میلیون سال

۵۵۰ میلیون سال پیش زندگی به نوعی روی خوش خود را به جانوران نشان نمی‌داد. در خشکی‌های زمین حیات وجود نداشت و اقیانوس‌ها برای ماهی‌های امروزی غیرقابل زندگی بود. یک میکروب چسبنده وجود داشت که در کف دریاها ساکن بود. بعضی از موجودات که عمدتاً ثابت بوده و به بالش‌های مسطح شباهت داشتند گاهی اوقات روی این فرش لجن چرخیده و از این میکروب‌ها تغذیه می‌کردند، اما بعدها اتفاقی افتاد.

در یک رویداد اکولوژیکی موسوم به انفجار کامبرین (Cambrian Explosion) که چند میلیون سال به طول انجامید، چهره زمین از نظر حیات تغییر کرد. این لحظه‌ای است که تنوع عظیمی از گونه‌ها پدیدار شدند، لحظه‌ای که اولین بار گوشتخواری ظاهر شد. احتمالاً به دلیل افزایش سطح اکسیژن جهانی یا احتمالاً به دلیل تکامل بینایی و یا ترکیبی از هر دو که باعث تحریک شد، زندگی جدیدی در اشکال و اندازه‌های مختلف پدیدار شده و رقابت بین جانداران مختلف آغاز شد. یک مسابقه تسلیحاتی که حتی تا امروز نیز متوقف نشده است.

تنوع و حرکت زندگی به گونه‌ای که هرگز دیده نشده بود، شروع شد. اما همانطور که می‌دانیم شواهد فسیلی طرفدار اشکال نرم و بدون استخوان نیستند. با این وجود در سال ۲۰۰۷ محققان فسیل‌ یکی از قدیمی‌ترین عروس دریایی (Jellyfish) را کشف کردند. دانشمندان در ایالت یوتا که در پرکامبرین کف دریا بود، ۴ نوع مختلف از فسیل عروس‌ دریایی را کشف کردند. این فسیل‌ها نشان دادند که عروس دریایی ۲۰۰ میلیون سال قبل از آنچه که پیشتر تصور می‌شد وجود داشته‌اند. 

۲-اسفنج‌ها: ۷۶۰ میلیون سال

اگر به ۷۶۰ میلیون سال پیش بروید در دریاها انواع اسفنج‌ها (Sponges) وجود دارند. بیش از یک میلیارد سال طول کشید تا اسفنج‌ها از باکتری‌ها تکامل پیدا کنند، مرحله بعدی تکاملی که شواهد فسیلی آن به وفور یافت می‌شود.  با وجود اینکه امروزه بیش از ۵۰۰۰ گونه اسفنج وجود دارد که شبیه به گیاهان است، اما آنها در واقع جزئی از شاخه حیوانات هستند.

قدیمی‌ترین اسفنجی که تاکنون پیدا شده، اوتاویا انتیکا (Otavia antiqua) است که در نامیبیا کشف شده و قدمت آن ۷۶۰ میلیون سال است. فسیل‌های کشف شده به اندازه دانه ماسه هستند و صدها میلیون سال پیش بسیار فراوان بودند. اندازه کوچک آنها می‌تواند نشانگر این باشد که این اسفنج‌ها جزو اولین جانوران چندسلولی بوده.

۱- سیانوباکتری: ۳٫۵ میلیارد سال

اگر در وهله اول بخواهیم از کسی یا چیزی برای وجود اکسیژن در زمین تشکر کنیم، آن چیز سیانوباکتری‌ها (Cyanobacteria) خواهند بود. این باکتری‌ها که گاهی با عنوان جلبک‌های سبز-آبی شناخته می‌شوند، به طور یک جانبه شیمی کره زمین را تغییر داده و امکان زندگی در آن را برای ما فراهم کردند. سیانوباکتری‌ها اولین‌بار برای کسب انرژی فتوسنتز کرده و شروع به آزادسازی اکسیژن به عنوان یک محصول زائد به اتمسفر زمین کردند. با گذشت زمان و با بیشتر شدن جمعیت این تولیدکنندگان کوچک در اقیانوس‌های جهان، یک رخداد فاجعه‌آمیز به نام رویداد بزرگ اکسیژنی (Great Oxygenation Event) در حدود ۲٫۱ میلیارد سال پیش اتفاق افتاد که باعث انقراض تقریبی کل حیات بی‌هوازی شد. اما برای جاندارانی که به تازگی توسعه یافته بودند، اتمسفر غنی از اکسیژن یک عامل نجات بود.

پس از این رویداد جلبک‌های سبز-آبی به گونه‌های غالب این سیاره تبدیل شده و حیاتشان ادامه یافت. اما هرچه اکسیژن بیشتری آزاد می‌شد، با متان ترکیب شده و دی‌اکسیدکربن تولید می‌کرد. از آنجایی که متان در مقایسه با دی‌اکسیدکربن گاز گلخانه‌ای بهتری است، این سیاره به طور ناگهانی سرد شده و در یک دوره یخبندان شدید جهانی فرو رفت که این امر تهدیدی برای وجود پرقدرت سیانوباکتری‌ها بود.

 کلروپلاست موجود در گیاهان امروزی که از آن برای فتوسنتز استفاده می‌شود، حاصل همزیستی سیانوباکتری‌ها با اجداد گیاهان در دوران پرکامبرین است. در هر صورت تنها یک گونه دیگر از آن زمان توانسته است شیمی اتمسفر این سیاره را تغییر داده و تعادل قبلی را برهم بزند و آن گونه، انسان است.

ممنون از توجه شما