خلاصه :

آداب همسايه داري در اسلام

دين اسلام به عنوان برنامه اى جامع براى سعادت دنيا و آخرت  انسان ها، تمامي نياز هاى فردى و اجتماعى، جسمى و روحى او را در نظر دارد .

اين مكتب و تعاليم تكامل بخش آن ، در خصوص همسايه داري نيز راهنمايي و توصيه هايي دارد.

خداوند متعال در قرآن كريم ضمن برشمردن حقوق اسلامي مسلمانان در قبال يكديگر، نيكى به گروه هاي مختلف را سفارش مى كند و در خصوص همسايگان مى فرمايد: «وَ الْجارِ ذِي الْقُرْبى وَ الْجارِ الْجُنُب ؛  و همسايه نزديك و همسايه دور را مورد احسان خويش قرار ده.» (1)

در تفسير نمونه آمده است: « دور و نزديك در اين آيه به نظر مى رسد همان دورى و نزديكى مكانى باشد. از آنجا كه كلمه همسايه، داراي مفهوم محدودي است ، تنها همسايگان نزديك را در برمى گيرد، شايد براى توجه دادن به وسعت مفهوم آن از نظر اسلام، راهى جز اين نبوده است كه نامى از همسايگان دور نيز به صراحت برده شود. » (2)

از امام صادق (عليه السلام) درباره حدود همسايگي سوال مي شود حد همسايگي تا كجاست؟ مي فرمايد: «اَرْبَعين داراً مِن كُلِّ جانب؛ چهل خانه از هر طرف» (3)

امروزه با گسترش دنياي ماشينى، روابط عاطفى و انسانى مردم با يكديگر بسيار ضعيف شده به طوري كه همسايگان نزديك كوچك ترين خبرى از يكديگر ندارند و حتى گاهى پس از چندين سال سكونت در يك محل، هنوز نام همديگر را نمى دانند. اين رويه، از نظر اسلام به شدت مذمت شده و سفارش ائمه معصومين (عليهم السلام) در حق همسايه، گوياي اهميت وظيفه همسايه داري است.

امام علي (ع) مى فرمايد: « اللَّهَ اللَّهَ فى جيرانِكُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِيَّةُ نَبِيِّكُمْ، مازالَ يُوصى بِهْمِ حَتّى ظَنَنّا اَنَّهُ سَيُورِّثُهُم؛ از خدا بترسيد! از خدا بترسيد! درباره همسايگان كه همواره مورد سفارش پيامبرتان بوده اند. (آن حضرت) به قدرى درباره آنان سفارش مى كرد كه گمان مى برديم، براى ايشان ميراثى قرار خواهد داد.» (4)

طبق فرمايش رسول مكرم اسلام (صلي الله عليه و آله ) شيوه رفتار همسايگان با يكديگر ، در تأمين سعادت و آسايش انسان ها مؤثر است . آن حضرت به يارانش سفارش مى فرمود در جايى مسكن گزينند كه بتوانند از نعمت وجود همسايگان شايسته ترى بهره مند شوند.

يكى از اصحاب از ايشان پرسيد: اى رسول خدا! تصميم دارم خانه اى بخرم، به نظر شما كدام محله را انتخاب كنم؟ حضرت بدون آنكه محله خاصى را به او پيشنهاد كند، فرمود: «اَلْجَارُ ثُمَّ الدّارُ، اَلرَّفيقُ ثُمَّ السَّفَر ؛ اول همسايه [را بنگر] سپس خانه [بخر]، ابتدا رفيق [انتخاب كن] سپس سفر [نما] » (5)

آداب همسايه دارى

اسلام ، براي همسايه آداب و حقوقى در نظر گرفت هاست.

رسول خدا در مورد حق همسايه فرموده اند: «حق همسايه آن ا ست كه اگر براى كرايه از شما درخواست كمك كرد، به او كمك كنيد. اگر وام خواست، به او بپردازيد. هرگاه تهى دست شد، از او دست گيرى كنيد. چنانچه خيرى به او رسيد، به او تبريك بگوييد. هنگام بيمارى، به عيادتش برويد. در مصيبت ها به او تسليت بگوييد. اگر مُرد، در تشييع جنازه اش حاضر شويد. بر ارتفاع خانه خود بدون موافقت او نيفزاييد تا مانع وزش نسيم و جريان هوا نشود. هرگاه ميوه اى خريديد، مقدارى به او هديه كنيد و اگر مايل به اين كار نبوديد، آن را مخفيانه به منزل ببريد و دقت كنيد كه فرزندتان آن را از خانه بيرون نبرد كه فرزند او ببيند و به خاطر آن بهانه گيرى كند. با بوى غذاى مطبوع خود، او را ميازاريد، مگر آنكه مقدارى برايش بفرستيد. » (6)

احترام همسايه نيز از سفارش هاى مهم اسلام است. پيامبر اسلام (ص) در اين باره مى فرمايد:

«حُرْمَةُ الْجارِ عَلَى الْإنسانِ كَحُرْمَةِ أُمِّه‌؛ احترام همسايه، مانند احترام مادر، بر انسان لازم است. » (7)

امام سجاد (ع) يكي از حقوق همسايه را رازداري معرفي مي كند و مي فرمايد: « فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَيْهِ سُوءً، سَتَرْتَهُ عَلَيْه ؛ چنانچه بر عيب همسايه ات آگاه شدى، بايد آن را مخفى دارى. » (8)

يكي از پيامدهاي زندگي اجتماعي امروزي ، ايجاد مزاحمت براي همسايگان است و متأسفانه برخي با رعايت نكردن آداب اسلامي ، آسايش را از ديگران گرفته و با آزار رساندن به ديگران ، زمينه ساز كدورت ها و درگيرى هاى بعدى مي شوند كه در اين صورت بهتر است طرفى كه مورد كم لطفى همسايه خود واقع شده ، آزار او را براى رضاى خدا تحمل كرده و اگر ناچار به نشان دادن واكنش شد، با زبانى نرم به وى گوشزد نمايد، به اين اميد كه اين تذكر به اصلاح وى كمك كند و موجب رنجش خاطر او نشود.

امام موسي كاظم (ع) در همين رابطه مى فرمايد:« لَيْسَ حُسْنُ الجَوارِ كَفَّ الْأَذى ولكِنَّ حُسْنَ الجَوارِ الصَّبْرُ عَلى الاَذى ؛ همسايه دارى نيكو، به آزار نرساندن نيست، بلكه همسايه دارى نيكو، در صبر بر آزار همسايه است.» (9)

آثار رعايت حقوق همسايگان

رعايت حق همسايگان و رفتار خوب با آنان ، سرچشمه بركات هاى فراوانى خواهد بود كه از آن جمله 
مي توان به تقويت روحيه همكارى و همفكرى با هدف پاكيزه و آباد نگه داشتن محيط زندگى اشاره كرد كه آرامش روانى و طول عمر انسان را در پى دارد.

امام جعفر صادق(ع) در اين باره مى فرمايد: «حُسْنُ الجَوارِ يُعَمِّرُ الدِّيارَ و يَزيدُ فى الْأَعمارِ‌؛ همسايه دارى نيكو، شهرها را آباد و عمرها را طولانى مى كند. » (10)

آمرزش گناهان ، پاداش خداوند به كسانى است كه همسايه ها از آنان راضى باشند. پيامبر خدا (ص) فرمود:«مَن ماتَ وَ لَهُ جيرانٌ ثلاثَةٌ كُلُّهُمْ راضُونَ عَنهُ غُفِرَ لَهُ ؛ هر كس بميرد، در حالى كه سه همسايه داشته باشد و همگى از او راضى باشند، آمرزيده مى شود. » (11)

از سوي ديگر بى خبرى از حال همسايه و بى توجهى به حقوق آنان، از جمله امورى است كه در اسلام از آن به زشتى ياد شده است. پيامبر بزرگوار اسلام، كسى را كه خود، سير بخوابد و همسايه اش گرسنه باشد، مؤمن نمى داند : « ما امَنَ بى مَنْ باتَ شَبْعانَ و جارُهُ جائِعٌ؛ به من ايمان نياروده است، كسى كه با شكم سير بخوابد، در حالى كه همسايه اش گرسنه باشد.» (12)

بنابراين وجود همسايه خوب، نعمتى ارزشمند براي انسان و همسايه خوب بودن، باعث افزايش محبت و دوستى مي شود چرا كه دل ها همواره متوجه نيكى و مهربانى است.

نتيجه رفتار نيكو در همسايگى، در ايجاد تجمع هاى پرشكوه و الفت هاى اجتماعى، مشاهده مي شود .

رفت و آمد، احوالپرسى، يارى، عيادت، انفاق و صدقه، رفع نياز و همدردى، همه و همه از وظايفى است كه بر عهده همسايه و نشانه جوانمردى و انسان دوستى مي باشد.

اميرالمؤمنين (ع) مى فرمايد: «مِنَ المُروّةِ تَعَهُّدُ الجيران؛ رسيدگى به همسايگان، جوانمردى است» (13)

حضرت امام باقر (ع) يكى از ويژگى هاى شيعه را، رعايت حق همسايگى مى داند:« والتعاهُدُ لِلجيرانِ مِنَ الفُقراءِ وَ اَهلِ المَسكَنَةِ وَ الغارِمينَ و الأَيتام؛ از نشانه هاى پيروان ما، رسيدگى به همسايگان نيازمند و تهى دست و بدهكاران و يتيمان است» (14)

اين جمله پيامبر عظيم الشأن (ص) را هميشه به خاطر بسپاريم كه هر كس سير بخوابد، در حالى كه همسايه مسلمانش گرسنه باشد، به من ايمان نياورده است!

اگر اين حق اسلامى را با احساس مسئوليت و تكليف بشناسيم و رعايت كنيم، در جامعه اسلامى، هيچ نيازمند و گرفتاري ، پيدا نخواهيم كرد.

منابع:

1) قرآن كريم ، سوره نساء، آيه 36

2) تفسير نمونه، ج 3، ص 308

3) بحارالانوار، ج 74، ص 157

4) نهج البلاغه، نامه 47

5) مستدرك الوسائل، ج 8، ص 429

6) بحارالانوار، ج 82، ص 93

7) همان، ج 76، ص 154

8) همان، ج 74، ص 7

9) همان، ج 78، ص 320

10) اصول كافى، ج 2، ص 667

11) مستدرك الوسائل، ج 8، ص 422

12) اصول كافى، ج 2، ص 668

13) غررالحكم و دررالكلم، ج 7، ص 49

14) اصول كافى، ج 2، ص 74