آموزش
عروسک درمانی و نقش آن در بهداشت روان کودک
خلاصه :
عروسک های نمایشی نقش درمانی دارند که در نوشته زیر به این موضوع خواهیم پرداختکودک می‌تواند در بازی عروسکی، انگیزه‌اش را متعادل نماید و انرژی‌های اضافی روانی خود را تخلیه کند. البته عبارت صحیح درباره این مطلب این است که کودک در بازی عروسکی ، انرژی روانی و جسمی خود را بارور می‌کند و شکل مناسبی به آن می‌دهد.
از دیدگاه بهداشت روان، عروسک درمانی شیوه دلپذیر مداوا در قلمرو روان درمانی است. عروسک ، واسطه‌ای پذیرفته شده از سوی بزرگسالان و کودکان در جهت ارتباط و تبادل احساس ، عاطفه و اندیشه بین این دو نسل می‌باشد که در برخی از کشورها به جایگاه این ابزار تربیتی، اهمیت خاص داده شده است . می‌توان از این طریق، به کودک آموزش داد و اوقات فراغت او را به صورت مفید و مطلوبی پربار کرد و نکات منفی و ناسالم عاطفی، احساسی ، رفتاری و شناختی او را بهبود بخشید. در حیطه‌ی روان پزشکی و روان‌شناسی بالینی کودک ، متخصص بالینی ، قادر است با استفاده از عروسک‌ها به اطلاعات مفید بالینی جهت تشخیص مسائل روانی کودک دست یابد و بعد از تشخیص بالینی ، درمانگر طرح مناسبی را به منظور درمان از طریق بازی تهیه و در جلسات درمانی ، اجرا نماید.
نقش عروسک بازی ، در رشد و تکامل کلامی کودک کاملاً درخور توجه است.
کودک در ارتباط با عروسک ، دوست دارد موقعیت خود را بیان نماید و دنیای اطراف خود را تعریف کند. تعریف او از دنیا، تصویرهایی می‌باشد که از پدر، مادر، برادر و خواهر، خانه و کوچه‌های اطراف خانه خود دارد. اگر پدر و مادر، در برخورد با او بی‌میلی کنند و یا برعکس – رفتار مناسبی داشته باشند ، کودک این رفتارها را برای عروسکش بازگو می‌نماید و همین تعریف کردن اساس آرامش و تخلیه روانی کودک می‌گردد و در نهایت باعث تجلی و بروز برخی از بیانات و گفته‌های ناب و ارزشمند در ذهن کودک می‌شود. بنابراینرفتار کودک با عروسک ، درپیشرفت و تکامل کلامی کودک مؤثر می‌افتد. به شرط آنکه، ما رفتار و گفتار کودک را به هنگام گفتگو با عروسک ، جدی بگیریم .
یکی از نیازهای اساسی که باعث گرایش کودک به عروسک می‌شود، میل به داشتن هم صحبت است. عروسک برای کودک یک شخص محسوب می‌گردد و با او رابطه اجتماعی برقرار می‌کند. ضمن این که کودک با توجه به این که مسئول عروسک شناخته می‌شود ، در مسیر رشد مسئولیت‌پذیری و خلاقیت اجتماعی ، قرار می‌گیرد.
در مورد برخی از کارکردهای روانی عروسک بازی و عروسک درمانی باید گفت : بازی‌های عروسکی ( بازی‌های عروسک‌ها) در بازی درمانی به عنوان یکی از مؤثرترین انواع بازی درمانی‌ها مطرح گشته و اهمیت دارد .
ضمناً بعضی از کارکردهایی که در بازی‌های عروسکی وجود دارند و نقش مستقیمی در بهداشت روانی کودک ایفا می‌کنند ، عبارت اند از :
- احساس داشتن به عروسک و تعلق یافتن به او.
- حس سرپرستی و مسئولیت مراقبت از عروسک.
- ایجاد ارتباط احساسی و عاطفی با عروسک.
- فعالیت‌های روانی – عقلی و باروری ذهنی کودک در ارتباط با عروسک.
- خوشحال شدن و لذت‌بخش شدن اوقات فراغت کودک.
- همانند نمودن عروسک با خویشتن .
- افزایش اعتماد‌به‌نفس کودک به علت سرپرستی و مراقبت از عروسک.
- رشد عواطف و گرایش های عاطفی کودک.
- افزایش قدرت تصمیم‌گیری و هدایت فکری.
و...
در برخی ازموارد ، در ارتباط با موضوع ، سفارش‌هایی شده از جمله :
در هنگام بازی کودک با عروسک جهت‌دهی و تصمیم بزرگسالانه نداشته باشید. بلکه عروسک را همان‌گونه ببینید که کودکان می‌بیند و احساس می‌کنند. یعنی همانند کودک حس کرده و در نظر بگیرید.
توجه کنید که کودکان با عروسک‌های خود راحت صحبت می‌کنند، سعی کنید از آنها نخواهید که به صورت کلیشه‌ای و بسته، با عروسک‌ها حرف بزنند بلکه آن ها را تشویق کنید آن‌گونه که دوست دارند، با عروسک‌ها صحبت کنند و ...
در دیدگاه بعضی خانواده‌ها ، عروسک به عنوان یک دوست کودک می‌باشد نه وسیله‌ای در جهت سرگرمی کودک. به همین دلیل ، کودک کار کردی تحت عنوان راز و نیاز عروسک را برای خود مطرح می‌نماید و از آن به خوبی استفاده می‌کند. در سایه این نگرش ، خانواده بهتر می‌تواند احساس تنهایی و خلاء روانی کودک را جبران کند.
در چنین ارتباطی، کودک برای عروسک دلتنگی می‌کند، نگرانش می‌شود و سعی در مراقبت بیشتر و دقیق تر از او می‌کند.
عروسک می‌تواند واسطه تربیتی ما با کودک و یا کودک با محیط پیرامون او باشد و در این نقش، می‌تواند پیام تربیتی را از ما گرفته و به کودک منتقل نماید. علاوه بر این که احساس عاطفی و فکری کودک را متقابلا ً به ما انتقال می‌دهد.
در مورد ارتباط کودک با عروسک باید گفت که ما می‌توانیم از طریق ثبت و یادداشت نوع ارتباط کودک با عروسک‌هایش در هنگام بازی ، با دنیای کودک بیشتر آشنا شویم و در برنامه‌ریزی و هدایت تربیتی او مفاهیم و اصول و اهداف واقعی‌تری را انتخاب نماییم .
نهایت این که عروسک‌درمانی و اجرای نمایش عروسکی و آشناسازی کودک با عروسک ، هم به منظور پر کردن اوقات فراغت و هم بهینه سازی شرایط روانی – زیستی کودک ، از نظر بهداشت روان ارزش فراوان دارد.
از طرف دیگر بازی درمانی روشی است روان‌پزشکی و روان‌شناسی که از طریق آن، کودک در بازی و از طریق‌بازی هیجان سرکوب شده خود را برون فکنی می‌کند و برخی از مشکلات‌روانی کودک ، درمان می‌گردد.
