نقش خانواده در یادگیری دانش آموزان

خلاصه :

والدین امروزی و بخصوص مادران حساسیت زیادی درباره درس خواندن و پیشرفت تحصیلی فرزندانشان نشان می دهند. بسیاری از خانواده هایی که فرزندان با هوش و درس خوانی دارند سعی می کنند از تهیه هیچ نوع امکاناتی دریغ نکنند. 
خانواده هایی که فرزندانشان به هر دلیل اهل درس و مدرسه نیست برای جبران کمبودهای انگیزشی پول خرج کردن برای معلم خصوصی و آموزشگاه و انواع و اقسام کتاب ها را ساده ترین راه می پندارند. هم والدین گروه اول و هم والدین گروه دوم بیشترین فشار را بر روی فرزندان متمرکز ساخته و به اقداماتی یک طرفه روی می آورند. 
نقش خانواده در ایجاد « لذت یادگیری » چیست چرا کودک ۶ ـ ۵ ساله مشتاق یادگیری وقتی به سنین بالاتر می رسد شوق و انگیزه خود را از دست می دهد آیا این امر به دلیل تاثیر عوامل خارج از خانواده است 
خانواده به ویژه در سنین حدود ۲ تا ۱۰ سالگی مهارت هایی به کودک می آموزد که در رابطه با کارهای آموزشگاه نقش اساسی دارند. این مهارت ها عبارتند از : زبان توانایی یادگیری از بزرگسالان جنبه هایی از نیاز به پیشرفت عادت به کار کردن و توجه به « وظایف » . اگرچه خانواده ها در آموزش این مهارت ها به کودکان تفاوت دارند اما نتیجه کار بعضی خانواده ها در ایجاد این مهارت ها و توانایی های دیگر فوق العاده است . 
● چه نوع خانواده هایی در ایجاد شوق یادگیری و مهارت های تحصیلی موثرتر عمل می کنند ؟
خانواده های ایرانی نقش خود را درباره کمک به پیشرفت تحصیلی فرزندان در دو نکته خلاصه می کنند : 
۱) تهیه و تدارک امکانات 
۲) همراهی با فرزندشان در درس خواندن آن چه در این میان نادیده گرفته می شود نقش سطح فکری والدین در محیط خانه است . 
فرزندان شما بیش از تدارک امکانات و کنترل تحصیلی به والدینی نیاز دارند که با ارتقای دانایی ها و یادگیری های خود به ارتقای سطح فکری خانواده کمک کنند. تنها داشتن فرزند باهوش و تیزهوش و واداشتن او به درس خواندن از هر طریق ممکن مهم نیست .
چنین فرزندی در محیطی بهتر رشد می کند که مستعد و بالنده باشد. پدر و مادری که برای یادگیری فرزندان شان هر سختی و زحمتی را به جان می خرند ولی برای یادگیری خودشان تلاشی نمی کنند در واقع به فرزندشان لطمه می زنند. 
باور کنید که شوق یادگیری و استعداد تحصیلی بسیاری از دانش آموزان به دلیل عدم وجود محیط مساعد فرهنگی در خانواده شکوفا نمی شود و یا به حداکثر شکوفایی نمی رسد. عکس بسیاری از والدینی که ادعا دارند برای پیشرفت تحصیلی فرزندشان همه نوع امکانات مورد نیاز را فراهم آورده اند به اصطلاح چیزی کم نگذاشته اند در ارتقای سطح فرهنگ خانواده بسیار سهل انگارند. 
بزرگترین کاستی و قصوری که می تواند متوجه والدین یک دانش آموز باهوش باشد آن نیست که برای او کامپیوتر نخرند و یا سایر خواسته هایش را نتوانند اجابت کنند بلکه این است که با سهل انگاری ها و ناشی گری های خود سطح فکر خانواده را پایین آورند. 
پژوهش های بسیاری نشان داده اند که آنچه والدین در تعامل خود با کودکان در خانه انجام می دهند عامل اصلی تعیین کننده توانایی های کلامی و پیشرفت درسی است نه سطح درآمد والدین یا میزان تحصیلات یا سایر خصوصیت های مربوط به پایگاه اجتماعی آنان . والدینی می توانند بهترین و موثرترین سطح تعامل را با فرزندان داشته باشند که از سطح فکری ـ و نه فقط سطح تحصیلات ـ بالاتری برخوردار باشند. بنابراین نقش پدر و مادر در افت و یا ارتقای سطح فکری و فرهنگی خانواده بسیار مهم است . 
والدین چگونه می توانند در این باره تاثیرگذار باشند 
از عوامل زیادی در این خصوص می توان نام برد ولی مهم ترین عامل نگرش والدین به یادگیری و دانایی است . وقتی پدر و مادر در حرف و عمل به دانایی احترام بگذارند و وقتی یادگیری به معنای واقعی برای آنان ارزشمند باشد خود به خود رفتارهای آنان در مواجهه با مسائل فکری و تحصیلی فرزندان شان بسیار متفاوت خواهد بود. پدر ومادری که به زور می خواهند در فرزند خود انگیزه تحصیلی ایجاد کنند در واقع نه لذت یادگیری را چشیده اند و نه عطش یادگیری را درک کرده اند.
چگونه امکان پذیر است که پدر و مادری نگرش مثبت واقعی به یادگیری نداشته باشند و بعد بخواهند که فرزندشان به بالاترین حد پیشرفت درسی برسد البته استثناهایی ممکن است وجود داشته باشد ولی این موارد عمومی نیست . 
به طور حتم بزرگترین و خطیرترین وظیفه والدین به خصوص در شرایط فعلی آن است که با اصلاح نگرش و رفتارهای خود درباره یادگیری و دانایی به خود و فرزندان و در یک کلام به ارتقای سطح فکری و فرهنگی کل خانواده کمک نمایند. البته این کار راحتی نیست و مهم ترین مانع عادات و رویه های معمول جامعه است اما پدر و مادری که واقعا و به صورت منطقی به سعادت خود فرزندان و خانواده می اندیشند باید گام های تدریجی را در این راه بردارند. 
عطش یادگیری و حضور دانایی در محیط خانه کلید خوشبختی خانواده است . 
اطمینان داریم که والدین ایرانی دیر یا زود به این واقعیت مهم خواهند رسید. یادگیری فقط نیاز دانش آموزان نیست بلکه نیاز همه انسان ها در همه زمان هاست . عطش یادگیری بسیاری از خلاهای زندگی را پر می کند. احترام به دانائی تفسیر زندگی و ارزش های فردی و اجتماعی را تغییر می دهد. ارتقای سطح فکری والدین فضای خانه و خانواده را دلنشین و منطقی تر می سازد. 
● نقش مادران در یادگیری 
نقش مادر به خصوص در شرایطی که پدران حضور کمتری در خانه دارند در سطح فکری خانواده مهم تر است . این موضوع شاید خلاف تصور عده ای باشد که در مسائل فکری خانواده نقش پدر را مهم تر می دانند. شاید خود مادران هم تصور نکنند که چقدر در سطح فکری و فرهنگی خانواده می توانند موثر باشند. یادآور می شود که سطح فکری فقط به معنای سطح تحصیلات نیست و عوامل دیگری در این خصوص موثرند. 
● مادر چه نقشی در افت و یا ارتقای سطح فکری خانواده دارد 
مادران اعم از شاغل و غیرشاغل حضور بیشتری در خانه دارند. از طرف دیگر مادرها بسیار بیشتر از پدرها پیگیر روند تحصیلی فرزندان شان هستند. در دوره ابتدایی که بنیادی ترین سال های تحصیلی را در برمی گیرد بیشتر مادرها نقش کنترل کننده مستمری دارند. به طور معمول پدرها از دوره های راهنمایی و متوسطه بیشتر وارد عمل می شوند آن هم به عنوان اهرم های فشار خلاصه آنکه حداقل در ۱۰ سال اول زندگی ارتباط مادر با فرزند بیش از هر کسی است و تاثیر مادر در سطح فکری فرزند هم می تواند بیش از هرکسی باشد. 
● کدام مادرها سطح فکری فرزندان و خانواده را پائین می آورند 
مادرانی که بیشتر وقت آنها پای تلویزیون می گذرد سوژه هایی را در زندگی دنبال می کنند که پیش پا افتاده و غیر مهم است اگر اهل مطالعه باشند در روزنامه ها دنبال صفحه حوادث می روند و مجلاتی را می خرند که شامل مطالب بی خاصیت و خنثی است بحث ها و گفتگوهای شان با دوستان و همسر و سایرین درباره مسائل روزمره و تکراری است حوصله فکر کردن درباره موضوعات جدی زندگی را ندارند به غذا و پوشاک فرزندشان اهمیت زیادی می دهند مسائل فکری فرزندان را فقط درس و مدرسه خلاصه می کنند و... 
اگر بپذیریم که یک فضای مساعد فرهنگی تا چه حد می تواند در رشد فکری کودکان موثر باشد آنگاه باید به رفتارهای مان با تامل بیشتری بنگریم . مادری که وقت زیادی را صرف تماشای تلویزیون می کند هیچ یک از سریال های جدی و غیرجدی را از دست نمی دهد با اشتیاق داستان های پیش پا افتاده و الکی فیلم ها و سریال ها را دنبال می کند و به توضیح و تفسیر آنها هم می پردازد چه تاثیر مثبتی می تواند در سطح فکری خانواده برجای بگذارد این مادر چگونه می تواند از فرزندش انتظار داشته باشد که با شوق و رغبت درس هایش را بخواند. 
مادری که حوصله مطالعه ندارد و یا مطالعه اش شامل سوژه های غیرجدی است چگونه می تواند توقع فرزندی کتاب خوان داشته باشد مادری که تحصیلات سطح بالایی ندارد و برای ارتقای آن هم تلاشی نمی کند چگونه می تواند به فرزندش توضیح دهد که درس خواندن مهم است مادری که از شرایط فکری و اجتماعی زمانه اطلاعی ندارد و با افکار فرزندش فاصله دارد چگونه می تواند او را درک کند مادری که خورد و خوراک و پوشاک فرزندش دغدغه ای جدی تر از رشد فکری اوست چگونه می تواند به رشد فکری فرزندش کمک کند .
عجیب است که پدرها و مادرها خود با یادگیری غریبه اند و یا به نوعی از آن فرار می کنند اما از فرزندان توقع دارند با حرص و ولع درس بخوانند و در امور تحصیلی از همه پیشی بگیرند. خیلی از والدین حتی این زحمت را به خود نمی دهند که با شیوه های منطقی با درس و مدرسه فرزندان شان برخورد کنند. فقط بر آنچه خود بدان رسیده اند اصرار می ورزند. 
حضور یک فرزند با هوش و درس خوان در خانواده که از همان سال های اول تحصیل قابل تشخیص است وظیفه والدین و به خصوص مادر را صد چندان می کند. متاسفانه مادران وظیفه خود را در این می بینند که بالای سر فرزندشان بایستند تا او مشق هایش را بنویسد از او درس بپرسند دیکته بگویند و یا حتی بعضی از کارهای درسی فرزندشان را انجام دهند. 
هدف و تمرکز همه این فعالیت ها ـ فرزند ـ است اما این کارها تا چه زمانی می تواند موثر باشد چند درصد از والدین از چنین روش هایی به نتایج موثر و ماندگاری می رسند. 
مادرانی که علاقه مند به پیشرفت مستمر و واقعی فرزندشان هستند باید جهت قسمتی از فعالیت ها را به طرف خود برگردانند. مادران باید پا به پای فرزندان پیش روند اما نه در امور درسی بلکه در رشد فکری و فرهنگی . 
یک مادر منطقی در وهله اول انتظار خودش را از خود بالا می برد و به آنچه دارد قانع نمی شود. او همه وقتش را به امور روزمره و خنثی اختصاص نمی دهد بلکه در تربیت فرزند وقت هایش را به زمان هایی برای سرگرمی و زمان هایی برای ارتقای اندیشه تقسیم می کند.

تهیه و تدوین : پروین اندرز 
منابع : 
روشهای افزایش رفتار مطلوب در دانش آموزان 
نقش والدین در پیشگیری از سیگار کشیدن فرزندان 
معاونت آموزش و پرورش عمومی شهر تهران

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی