خلاصه :
۱. رسیدگی به فرزندان , والدین باید نسبت به فرزندان خود توجه كامل داشته باشند و تلاش بسیار درباره ی آنان بنمایند.
حقوق والدین و فرزندان
از نظر اسلام والدین و فرزندان چه وظایفی در قبال هم به عهده دارند؟
اسلام از نظر حقوقى حساب ویژهاى براى پدر و مادر بازكرده همان گونه كه در جنبههاى عاطفى نیز حساب جداگانهاى براى آنها در نظر گرفته است.
لذا در روایات آمده كه اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و بركت و سعادت فرزند مىشود. اگر در حق فرزندان خود دعا كنند خداوند به این دعا توجه خاصى مىنماید كما این كه اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناكرده آنها نفرین كنند ممكن است، خداوند بر چنین فرزندانى كه موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و دیات آمده كه اگر پدرى خداى ناكرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمىشود مگر در یك شرایط استثنایى با تشخیص حاكم شرع، همچنین از نظر شرعى پدر و مادر مىتوانند به اندازه نیازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از این قبیل در فقه اسلامى زیاد وجود دارد یا در روایات آمده «نیكى كردن به والدین بزرگترین فریضه است» و مىفرماید: «بهشت زیر پاى مادران است» این همه آیه و روایت كه در این زمینه وارد شده حاكى از اهمیتى است كه خداوند براى والدین قائل شده است و اینها بدون حكمت نیست چه اینكه اینها در مقابل زحماتى كه والدین براى فرزندان متحمل مىشوند ناچیز است. آنها از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنین بعد از تولد دوران شیرخوارگى و بعد كودكى مشكلاتى بسیار زیادى را متحمل شدهاند بنابراین خداوند نیز در مقابل زحمات آنها حقوق ویژهای را براى آنها قائل شده است. از این رو باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات در برخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند البته توجه به این نكته لازم است كه خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى كه انجام مىدهند مورد سؤال قرار مىدهد و والدین نیز باید پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشند بنابراین در همه حال ما وظیفه داریم به والدین خود احترام بگذاریم حتى اگر آنها به ما بى احترامى كنند فقط اگر آنها بخواهند ما را به كار حرامى وادار كنند یا از انجام تكلیف واجبى باز بدارند، اطاعت از آنها جایز نیست چه اینكه اطاعت خداوند بر هر كس دیگر حتى والدین نیز مقدم است.
در زیر به بعضی از وظایف والدین اشاره می شود:
وظایف و مسئولیت های پدر و مادر:
1. رسیدگی به فرزندان , والدین باید نسبت به فرزندان خود توجه كامل داشته باشند و تلاش بسیار درباره ی آنان بنمایند.
2. برابری بین فرزندان , سزاوار است كه والدین همه ی فرزندان خود را در دامان محبت خویش بپرورانند و بین آنها از نظر محبت و عطوفت و رعایت حالاتشان تساوی برقرار كنند از پیامبر اكرم (ص ) روایت شده كه فرمودند: «اعدلوا بین اولادكم فی السر...» در پنهانی میان فرزندان خود برابری را رعایت كنید.
3. گسترش دوستی , والدین باید محیط خانه را از دوستی و محبت آكنده كنند و بین افراد خانواده مهرورزی را گسترش دهند.
4. پرهیز از سخن زشت و ناروا, والدین در قبال تربیت اخلاقی و دینی و تربیتی فرزندان مسئول هستند به همین خاطر, باید از گفتار ناپسند, سخن زشت و دشنام و هر آنچه كه با عفت و پاكدامنی و حیا, مغایرت دارد پرهیز نمایند.
5. مراقبت از رفتار فرزندان و نیز مراقبت از رفت و آمد آنها, چرا كه اغلب جرم های اخلاقی كه از فرزندان سر می زند، از عدم مراقبت والدین می باشد.
6. تأدیب فرزندان، بر والدین واجب است كه اگر فرزندشان كار نادرستی انجام داد، او را ادب كنند تا روح سركشی و شرارت از وجود او ریشه كن شود.
7. دور كردن كودك از مسائل جنسی , اسلام به شدت توصیه نموده كه والدین موجب بیدار شدن حس شهوت و غریزه ی جنسی فرزندان نشوند و آنان را به سوی فسق و فجور نکشانند.
8. مراقبت بر تغذیه فرزندان , هم از نظر حلال و حرام بودن و هم از سالم و كامل بودن .
9. انتخاب نام مناسب برای فرزندان .
10. آشنا ساختن فرزندان با آموزه های دینی و روشهای صحیح اخلاقی .
وظایف و مسئولیت های فرزندان (برگرفته از سوره ی اسراء آیه 23 و 24 ):
1. اطاعت و فرمانبرداری از پدر و مادر.
2. نیكی و احسان و خدمت به پدر و مادر.
3. اف و سخن رنجش آور به پدر و مادر نگفتن .
4. بر سر والدین داد و فریاد نكردن (بلكه با آنها با سخن نیكو صحبت نماید).
5. بال تواضع و فروتنی را برای والدین , فرود آوردن .
6. حتی المقدور نیازهای والدین را برآوردن .
7. احترام والدین را نگه داشتن كه در زیر به مواردی از آن اشاره می شود:
الف) جلو والدین , پاهایش را دراز نكند.
ب ) در مناسبت های مختلف مثل روز مادر یا روز پدر, هدیه به آنها بدهد.
ج) از شوخی های نابجا و زدن حرف های زشت پیش آنها پرهیز و اجتناب كند.
د) در حق آنها و برای سلامتی آنها دعا كند.
ه ) در كارهای خانه به آن ها كمك كند.
آنچه در این زمینه اصل است، احسان به پدر و مادر و دورى از اذیت و آزار به آنان است. البته این به معناى تسلیم شدن در برابر سلیقههاى آنان نیست؛ ولى بایستى با تیزهوشى و درایت، شخصیت و مقام آنها را حفظ نمود واحترامشان را نگهداشت؛ ولى در عین حال باید به گونهاى رفتار كرد كه آنان استقلال شما را به رسمیت بشناسند و درصدد تحمیل سلیقههاى خود بر شما نباشند.
والدین و فرزندان دارای حقوقی متقابل می باشند که بخشی از آن در بیان مبارک امام علی(ع) آمده است: «ان للولد علی الوالد حقا و ان للوالد علی الولد حقا فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیء الا فی معصیه الله سبحانه و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه، و یحسن ادبه و یعلمه القرآن؛ همانا فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقی است؛ پس حق پدر بر فرزند آن است که او رادر هر کاری جز معصیت خدا اطاعت کند و اما حق فرزند بر پدر سه چیز است: 1- برای او نام نیک انتخاب کند. 2- خوب تربیتش کند. 3- و قرآن تعلیم دهد» (نهج البلاغه، حکمت 399).از این بیان گهر بار استفاده می شود كه فرزندان را بر پدر حقی است، یعنی هر دو باید به وظایف خود عمل كنند، و بهترین راهنما برای آشنایی و عمل به وظیفه، قرآن و سخنان اهل بیت علیهم السلام است.
رسول خدا( صلی الله علیه و آله ) می فرمایند:
كسی كه دختر بچه خود را شادمان كند مانند كسی است كه بنده ای از فرزندان اسماعیل ذبیح را آزاد كرده باشد، و آن كس كه پسر بچه خود را مسرور و دیده او را روشن كند مانند كسی است كه دیده اش از خوف خداوند گریسته باشد.
پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدرومادر نیكی كنید. هرگاه یكی از آنها یا هردو نزد تو به سن پیری برسند، كمترین اهانتی به آنها روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده بزرگوارانه به آنها بگو و بالهای تواضع خویش را در برابرشان از سر محبت و لطف فرود آر و بگو: پروردگار، همان گونه كه آنها مرا در كوچكی تربیت كردند، مشمول رحمتشان قرار ده.
