خلاصه :

زیستگاه خزری

در برگیرنده جنگل‌های موجود در دامنه‌های شمالی سلسله جبال البرز که از آستارا شروع می‌شود و تا پارک ملی گلستان ادامه می‌یابد. طول این زیستگاه حدود 800 کیلومتر و عرض آن بین 20 تا 70 کیلومتر است. میزان بارندگی نسبت به سایر مناطق ایران بالاتر است و در برخی سال‌ها به 2,400 میلیمتر در سال می‌رسد.

پوشش گیاهی آن از گونه‌های متنوع درختان، درختچه‌ها و گیاهان علفی بسیار متراکم تشکیل شده است و از مهمترین آن‌ها می‌توان درختان توسکا، آزاد، انجیلی و شمشاد را نام برد. پارک ملی گلستان نمونه‌ای از زیستگاه جنگلی است.

پستانداران زیستگاه خزری معمولاً روزها در قسمت‌های متراکم جنگل به سر برده و شب‌ها در مناطق باز فعالیت می‌کنند.

برخی از پستانداران خاص زیستگاه خزری عبارتند از مرال، شوکا، اشگول و سمور جنگلی.

ببر مازندران هم در زیستگاه خزری وجود داشته که حدود پنجاه سال پیش منقرض شده است.

زیستگاه کوهستانی

از مشخصات زیستگاه کوهستانی وجود کوه‌های مرتفع به صورت تیغه‌های صخره‌ای یا تپه‌های بلند است. درجه حرارت نسبت به مناطق همجوار، پایین‌تر و میزان بارندگی، بیشتر است. پوشش گیاهی شامل علفزارها، بوته‌زارها و درختانی مانند اُرس است. پارک ملی تندوره نمونه‌ای از زیستگاه کوهستانی است.

پستانداران زیستگاه کوهستانی ذخیره چربی زیادی دارند و برخی از اندام‌های بدنشان مانند گوش و دم، کوتاه است و موهای بلندی دارند. برای هماهنگی با محیط، رنگ موهای برخی پستانداران ساکن در این زیستگاه مانند راسو، در فصل زمستان از قهوه‌ای به سفید تغییر می‌یابد.

مهاجرت پستانداران از زیستگاه کوهستانی به زیستگاه دیگر رایج است، گروهی از پستانداران زیستگاه کوهستانی نظیر برخی از خفاش‌ها و قوچ و میش‌ها به مجرد سرد شدن هوا به مناطق دیگر مهاجرت می‌کنند ولی برخی دیگر از قبیل خارپشت‌ها به خواب زمستانی می‌روند. خواب زمستانی پستانداران به دلیل سرد شدن هوا و کم شدن مواد غذایی بوده و از این طریق انرژی خود را تا فصل بهار ذخیره میکنند.

از پستانداران خاص این زیستگاه می‌توان ول برفی، کل و بز و پلنگ را نام برد.

زیستگاه جنگلی زاگرس

رشته کوه زاگرس از شمال غربی کشور به جنوب شرقی امتداد دارد. پوشش گیاهی در نواحی غربی شامل گیاهان سردسیری و در نواحی شرقی شامل گیاهان گرمسیری است. بخش عمده پوشش گیاهی زیستگاه جنگلی زاگرس را درختان بلوط تشکیل می‌دهند. در ارتفاعات بالاتر از مرز جنگل (حدود 2,300 متر) علفزارها و بوته‌زارهای انبوه مشاهده میشود. منطقه حفاظت شده دنا، نمونه‌ای از زیستگاه جنگلی زاگرس است.

از پستانداران زیستگاه جنگلی زاگراس می‌توان سنجاب ایرانی را نام برد که از پستانداران خاص این زیستگاه‌ است.

زیستگاه بیشه‌زار خوزستان

در منطقه خوزستان دشت‌های وسیع کم ارتفاع و رودخانه‌های پرآبی وجود دارد. درجه حرارت در این منطقه بالا است و یخبندان وجود ندارد. به استثنای بعضی از مناطق اطراف رودخانه‌ها که بیشه‌زارها و درختان انبوهی از قبیل پده، سریم و درخت گز دارند، در بقیه نقاط، پوشش گیاهی بسیار کم و پراکنده است. پناهگاه حیات وحش دز و کرخه شاخص زیستگاه بیشه‎زار خوزستان است.

پستانداران زیستگاه بیشه‌زار خوزستان گونه‎های بسیار ارزشمندی هستند. گوزن زرد ایرانی، رودک عسل‌خوار و حشره‌خور شوش از پستانداران خاص این زیستگاه هستند. تا 70 سال پیش، شیر ایرانی نیز در این زیستگاه وجود داشته است که اکنون گونه منقرض شده زیستگاه بیشه‌زار خوزستان محسوب می‌گردد.

زیستگاه بیابانی

زیستگاه بیابانی بخش وسیعی از اراضی مرکزی کشور را که شامل شنزارها و کویرها است، در بر می‌گیرد. میزان بارندگی و رطوبت نسبی در زیستگاه بیابانی بسیار کم است به‌طوری که در برخی از مناطق این زیستگاه ممکن است چندین سال باران نبارد. روزها هوا بسیار گرم و شب‌ها سرد است. گیاهان زیستگاه بیابانی اکثراً دارای برگ‌های بسیار کوچک و گوشتی می‌باشند. از گیاهان بارز زیستگاه بیابانی می‌توان از درخت تاغ و کاروان‌کُش نام برد. پارک ملی کویر شاخص زیستگاه بیابانی است.

پستانداران زیستگاه بیابانی خود را نسبت به شرایط محیط تطبیق داده‌اند. اکثراً روزها را زیر زمین و یا در سایر پناهگاه‌ها به سر می‌برند ولی شب‌ها فعال هستند. آب مورد نیاز خود را از گیاهان و یا شبنم تأمین می‌کنند. برخی از آن‌ها نیز در فصل گرما که آب و غذا کمیاب است به خواب تابستانی فرو می‌روند. گوش‌ها معمولاً بزرگ هستند و علاوه بر تشخیص صدا، تبادل حرارتی هم انجام می‌دهند. کف پاها نیز به منظور حرکت در شنزارها و جلوگیری از ایجاد صدا و مقابله با داغی زمین، بسیار پهن و دارای موهای بلند است. روباه شنی، گربه شنی، جبیر و گور از پستانداران شاخص زیستگاه بیابانی هستند.

زیستگاه استپی

زیستگاه استپی بخش عظیمی از کشور را در بر می‌گیرد و شامل تمام دشت‌های وسیع و به نسبت مرتفع واقع در بین رشته کوه‌ البرز و رشته کوه زاگرس تا مرز افغانستان و پاکستان است.

میزان بارندگی در زیستگاه استپی نسبتاً کم و در فصل زمستان در اغلب مناطق این زیستگاه یخبندان وجود دارد. پوشش گیاهی زیستگاه استپی کوتاه و اکثراً از گونه‌های بالش‌وش نظیر گون و درمنه است. پناهگاه حیات وحش موته شاخص زیستگاه استپی است.

پستانداران زیستگاه استپی معمولاً دست و پایی بلند دارند و قادرند با سرعت زیاد بدوند. این دویدن برای آن‌ها که جایی برای پنهان شدن یا کمین کردن ندارند، بسیار ضروری است. از پستانداران خاص این زیستگاه می‌توان یوزپلنگ آسیایی، آهو و دوپای فیروز را نام برد.

زیستگاه بلوچی

زیستگاه بلوچی، نواحی ساحلی دریای عمان و بخشی از سواحل خلیج فارس را شامل می‌شود (زیستگاه بلوچی ابتدای ناحیه جغرافیایی اورینتال محسوب می‌شود). در زیستگاه بلوچی درجه حرارت و میزان رطوبت بالا است، یخبندان وجود ندارد، پوشش گیاهی در بعضی از بخش‌های زیستگاه بلوچی نسبتاً متراکم و شامل درختان و درختچه‌های گرمسیری نظیر حرا، داز، لور (انجیر معابد)، آکاسیا و کهور است. منطقه حفاظت شده گاندو شاخص زیستگاه بلوچی است.

پستانداران زیستگاه بلوچی شباهت زیادی به گونه‌های هندی دارند. از پستانداران خاص زیستگاه بلوچی می‌توان خرس سیاه و سنجاب بلوچی را نام برد.