مقالات
قالب شعری ترجیع بند
خلاصه :
قالب شعری ترجیع بند چیست ؟ کامل توضیح می دهیمقالب شعر ترکیب بند از انواع قالب های شعری است که از مجموعه چند غزل یا قصیده بر یک وزن که هر کدام قافیه مخصوص به خود را دارد و بیت های متفاوتی در بین هر غزل، عامل اتصال غزل ها با یکدیگر است. تفاوت اساسی ترکیب بند و ترجیع بند در این است که در ترجیع بند، بیت ترجیع همه قسمت ها یکسان است، ولی در ترکیب بند، بیت ترکیب متفاوت و قافیه ای هر بار به‌گونه ای دیگر دارد.در واقع ترکیب بند شعری است دارای چند بند در یک بحر که هر بند دارای قافیه ای جداگانه باشد و در آخر هر بند یک بیت آورده می شود که برخلاف ترجیع بند، تکراری نیست .
معروف ترین ترکیب بندهای فارسی از محتشم کاشانی شعر واقعه کربلا و جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی در نعت پیامبر اسلام و وحشی بافقی در شعر شرح پریشانی است. موضوع ترکیب بند مواردی ازقبیل مدح، وصف، رثا، عشق، و عرفان را دربر می‌گیرد.
مثال :
ای سرو بلند قامت دوست/وه وه که شمایلت چه نیکوست
در پای لطافت تو میراد/هر سرو سهی که بر لب جوست
نازک بدنی که می‌نگنجد/در زیر قبا چو غنچه در پوست
مه پاره به بام اگر برآید/که فرق کند که ماه یا اوست؟
آن خرمن گل نه گل که باغ است/نه باغ ارم که باغ مینوست
آن گوی معنبرست در جیب/یا بوی دهان عنبرین بوست
در حلقهٔ صولجان زلفش/بیچاره دل اوفتاده چون گوست
می‌سوزد و همچنان هوادار/می‌میرد و همچنان دعاگوست
خون دل عاشقان مشتاق/در گردن دیدهٔ بلاجوست
من بندهٔ لعبتان سیمین/کاخر دل آدمی نه از روست
بسیار ملامتم بکردند/کاندر پی او مرو که بدخوست
ای سخت دلان سست پیمان/این شرط وفا بود که بی‌دوست
بنشینم و صبر پیش گیرم/دنبالهٔ کار خویش گیرم
در عهد تو ای نگار دلبند/بس عهد که بشکنند و سوگند
دیگر نرود به هیچ مطلوب/خاطر که گرفت با تو پیوند
از پیش تو راه رفتنم نیست/همچون مگس از برابر قند/
عشق آمد و رسم عقل برداشتشوق آمد و بیخ صبر برکند
در هیچ زمانه‌ای نزاده/ستمادر به جمال چون تو فرزند
باد است نصیحت رفیقان واندوه فراق کوه الوند/من نیستم ار کسی دگر هست
از دوست به یاد دوست خرسند/این جور که می‌بریم تا کی؟
وین صبر که می‌کنیم تا چند؟/چون مرغ به طمع دانه در دام
چون گرگ به بوی دنبه در بند/افتادم و مصلحت چنین بودبی بند نگیرد آدمی پند
مستوجب این و بیش از اینم/باشد که چو مردم خردمند
بنشینم و صبر پیش گیرم/دنبالهٔ کار خویش گیرم
امروز جفا نمی‌کند کس/در شهر مگر تو می‌کنی بس
در دام تو عاشقان گرفتار/ در بند تو دوستان محبس
یا محرقتی بنار خد/من جمرتها السراج تقبس
صبحی که مشام جان عشاق/خوشبوی کند اذا تنفس
استقبله و ان تولی /استأنسه و ان تعبس
اندام تو خود حریر چین است/دیگر چه کنی قبای اطلس؟
من در همه قولها فصیحم/در وصف شمایل تو اخرس
جان در قدمت کنم ولیکن/ترسم ننهی تو پای بر خس
ای صاحب حسن در وفا کوش/کاین حسن وفا نکرد با کس
آخر به زکات تندرستی/فریاد دل شکستگان رس
من بعد مکن چنان کز این پیش/ورنه به خدا که من از این پس
بنشینم و صبر پیش گیرم /دنبالهٔ کار خویش گیرم
دیدیم که قالب شعری ترجیع بند از غزل‌های چند بیتی که هم وزن هستند تشکیل شده و برای اتصال این غزل‌ها به یکدیگر از یک بیت تکراری استفاده می‌نماید
تست هایی با موضوع ترجیع بند:
الف) بله ب)خیر
جواب : ب
الف) محتشم کاشانی ب)سعدی ج)وحشی بافقی د)حافظ
الف)خیر ب) بله
جواب: خیر زیرا فقط بیت مورد نظر است که باید تکرار شود و به این قالب ترجیع بند می گویند
الف)ترکیب بند ب)نیمه غزل ج)مثنوی د)بندگردان
جواب: د
معروف ترین ترجیع بندها از هاتف اصفهانی و سعدی است.
برای آشنایی بیشتر با قالب های شعری دیگر یا بررسی دوباره این قالب شعری می توانید این دو کتاب را مطالعه بفرمایید
1- کتاب انواع قالب ها و سبک های شعر در ادبیات فارسی (مدرن و کلاسیک)/گردآورنده: معصومه ملک محمودی /انتشارات ملک محمودی
2- کتاب : قالب های شعر فارسی/ گردآورنده صدرالدین زمانیان/ انتشارات:آوای کلار
آقاي مالكي
پیارسال
آقای میری
پیارسال