آموزش
عمر خیام
زندگی عمر خیام
فیلسوف و ریاضی دان بزرگ
خلاصه :
زندگس نامه عمر خیام(فیلسوف و ریاضی دان بزرگ)باسمه تعالی
خیام نیشابوری، ستاره شناس، فیلسوف، ریاضی دان و شاعر دوره ی سلجوقیان است که به خاطر مقام علمی بالایی که داشته به او لقب «حجه الحق» داده بودند، اما بیشتر شهرت و آوازه ی او به خاطر جایگاه ادبی و رباعیاتش می باشد که به چندین زبان زنده ی دنیا ترجمه شده و در اروپا شهرت فراوانی به دست آورده است.
دوستان عزیز سایت پرورش افکار در این مقاله قصد داریم به شرح زندگی نامه خیام نیشابوری بپردازیم. لطفا با ما همراه باشید.
شرح زندگی خیام نیشابوری
در شرح زندگی نامه شاعر خیام نیشابوری این گونه آمده است که وی در قرن پنجم هجری قمری در شهر نیشابور از توابع استان خراسان رضوی به دنیا آمد. در سنین میانسالی اصول فقه را نزد امام موفق نیشابوری آموزش دید. و پس از آن فلسفه، حدیث، تفسیر، حکمت و ستاره شناسی را به خوبی یاد گرفت. بعضی ها در مورد ایشان این گونه نوشته اند که خیام فلسفه را مستقیما از زبان یونانی آموخته بود.
حدود سال ۴۴۹ هجری قمری زیر نظر و به سرپرستی ابوطاهر که قاضی القضات سمرقند بود، یک کتاب به زبان عربی در مورد معادله های درجه سوم نوشت و نام آن را «رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله» گذاشت، و از آن جایی که با خواجه نظام الملک طوسی رابطه ای صمیمی و نزدیک داشت، این کتاب را به ایشان تقدیم نمود.
پس از گذشت این دوران حکیم عمر خیام نیشابوری توسط پادشاه جلال الدین ملک شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملک به اصفهان دعوت شد تا مسئولیت و سرپرستی رصدخانه ی اصفهان را بر عهده بگیرد. زمان اقامت ایشان در اصفهان هجده سال طول کشید.
با مدیریت خیام زیج ملکشاهی یا همان سالنامه آماده شد و طرح سر و سامان دادن به گاه شمار را تنظیم کرد. وی گاه شمار جلالی یا همان تقویم جلالی را که به نام جلال الدین ملک شاه معروف است دسته بندی کرد، اما پس از مرگ ملک شاه این گاه شماری به کار گرفته نشد.
در این زمان عمر خیام به عنوان ستاره شناس در دربار مشغول خدمت بود، اگرچه خودش به ستاره شناسی اعتقاد زیادی نداشت، توانست مهم ترین و تاثیرگذارترین اثر ریاضی خود را به نام «رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس» تالیف کرد و در آن به شرح خطوط موازی و نظریه ی نسبت ها پرداخت.
همچنین گفته شده هنگامی که سلطان سنجر، پسر ملک شاه در کودکی دچار بیماری آبله شده بود، خیام او را درمان کرده و از چنگال این بیماری نجات داده بود.
ولی پس از مرگ ملک شاه و کشته شدن نظام الملک وزیر دربار، خیام مورد بی مهری های زیادی قرار گرفت، به گونه ای که کمک مالی به رصدخانه زیج قطع شد. پس از سال ۴۷۹ هجری قمری، خیام تصمیم گرفت اصفهان را ترک کند و به مرو که به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود برود.
کتاب های «میزان الحکم» و «قسطاس المستقیم» را احتمالا در همان جا تالیف کرد. و کتاب «مشکلات الحساب» را نیز احتمالا در همین سال ها به رشته ی تحریر در آورده است. غلامحسین مراقبی پژوهشگر و محقق در زمینه ی تاریخ ایران در مورد حکیم عمر خیام نیشابوری گفته که ایشان در طول زندگی خود هرگز ازدواج نکرده و همسری نداشته است.
دستاوردهای علمی و ادبی خیام
ریاضیات و ستاره شناسی
خیام نخستین کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادله های درجه اول، دوم و سوم پرداخته و آن ها را به صورت تحسین آوری طبقه بندی نموده است. کتاب وی در مورد علم جبر که شامل این تحقیقات است، نشان دهنده ی فکر منظم علمی او می باشد و یکی از برجسته ترین آثار قرون وسطایی در این علم می باشد.
همچنین یکی از مهم ترین و برجسته ترین کارهای خیام سر و سامان دادن به گاه شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک در دوره پادشاهی ملک شاه سلجوقی به شمار می آید. وی برای این کار مدار گردش کره ی زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه کرد. کار او در ۲۵ فروردین سال ۴۵۸ هجری شمسی به اتمام رسید.
حکیم خیام نیشابوری در زمینه ی ستاره شناسی و ریاضی دانی کتاب ها و پژوهش های مهمی از خود بر جای گذاشته است. که از جمله آن ها می توان به کتاب زیر اشاره کرد:
رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله، که در آن بیشتر از جبر هندسی برای حل معادلات درجه سوم استفاده می کند. برگن معتقد است هرکسی که ترجمه ی انگلیسی جبر خیام را به دفعات بخواند، متوجه استدلالات روشن خیام خواهد شد و از نکات خیلی جالبی در مورد تاریخ انواع گوناگون معادلات اطلاع پیدا خواهد کرد.
موسیقی و ادبیات
حکیم عمر خیام در دوران زندگی خود به واکاوی ریاضی موسیقی نیز همت گماشته و در کتاب «القول علی اجناس التی بالاربعاء» مسئله ی تقسیم یک چهارم را به سه فاصله ی مربوط به مایه های بی نیم پرده، با نیم پرده ی بالارونده و یک چهارم پرده توضیح می دهد.
عمرخیام تمام زندگی خود را به عنوان فیلسوف و ریاضیدانی مشهور پشت سر گذاشت، در صورتی که حتی شاعران هم دوره اش مانند ابوالحسن بیهقی و نظامی عروضی از اشعار و رباعیاتی که اکنون باعث شهرت و افتخار او شده است، اطلاعی نداشتند.
تعداد رباعیات خیام ۵۷ تا می باشد که به کمک آن ها می توان تا حد زیادی به زبان شاعری و روش فلسفی او پی برد. زبان خیام نیشابوری در شعر بسیار ساده، طبیعی و بی آلایش است و در شاعری پیرو کسی نمی باشد. مشخص است که هدف این حکیم بزرگوار از سرودن این رباعیات شاعری نبوده است بلکه بیشتر به خاطر داشتن ذوق شاعری بینش های فلسفی خود را در قالب شعر بیان می کرده است.
رباعیات خیام به چند دسته ی کلی تقسیم می شود که شامل راز آفرینش، از ازل نوشته، درد زندگی، گردش دوران، دم را دریابیم، ذرات گردنده و هرچه بادا باد می باشد.
مرگ و آرامگاه عمر خیام
مورخان زمان مرگ خیام نیشابوری را در حدود سال های ۵۱۷ تا ۵۲۰ هجری قمری در زادگاه خود نیشابور می دانند. گروهی از تذکره نویسان هم تاریخ فوت او را سال ۵۱۶ هجری قمری نوشته اند.
اما سرانجام پس از انجام تحقیق ها و بررسی های لازم، تاریخ دقیق مرگ خیام نیشابوری را سال ۵۱۷ هجری قمری اعلام کرده اند. آرامگاه ایشان در حال حاضر در شهر نیشابور قرار دارد، در باغی که آرامگاه امامزاده محروق (ع) واقع شده است.
یادبودهای عمر خیام
جالب است بدانید که یکی از حفره های ماه به افتخار این حکیم عالی قدر به نام عمر خیام نام گذاری شده است. و سیارک ۳۰۹۵ در سال ۱۹۸۰ به نام وی نامگذاری شد.
یک هتل در تونس به نام عمر خیام است، و شراب هایی در کشور فرانسه و مصر تولید می شود که خیام نام دارد.
در سال ۱۹۵۶ فیلم آمریکایی عمر خیام ساخته شد. همچنین فیلم میراث دار: افسانه عمر خیام، فیلم آمریکایی دیگری است که در سال ۲۰۰۵ ساخته شد.
خیام شخصیت اصلی رمان سمرقند اثر امین معلوف می باشد. وی همچنین یکی از موضوعات بحث میان دو تن از شخصیت های رمان «گرگ دریا» اثر جک لندن نیز می باشد.
کتاب ها و آثار حکیم عمر خیام
رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله – به زبان عربی
رساله فی شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس
میزان الحکمه
قسطاس المستقیم
رساله مسائل الحساب
القول علی اجناس آلتی بالاربعاء
رساله کَون و تکلیف