اسفنج ها ساده ترین جانوران اند و اغلب به صورت کلونی زندگی می کنند.
هیچ نوع بافت، اندام یا دستگاهی ندارند اسفنج ها یاختهٔ عصبی هم ندارند. (بیشتر اسفنج ها، دریازی هستند اما در آب شیرین هم، اقسامی وجود دارند.)
اسفنجهای دریایی یک فرمانرو عظیم از سلسله جانوران و فرمانرو بی مهرگان هستند. سه ویژگی مهم اسفنجها اینست که وسیله حرکتی ندارند، ناجنبندهاند و شکل معینی ندارند. این موجودات قدیمی ترین و اولین جانوران منقرض نشده هستند . اسفنجهای دریایی از نظر علمی شاخهای از جانوران را تشکیل میدهند که اسفنجتباران نامیده میشود. این شاخه، شاخهای از جانوران آبزی غالباً دریازی پالیدهخوار است که استخوانبندی آنها از رشتههای کلاژنی و سوزنههای کلسیمی یا سیلیسی تشکیل شدهاست و یاختههای تخصصی آنها بهصورت بافت سازماندهی نشدهاست.
اسفنجها، موجوداتی بیمهره هستند که در دریا زندگی میکنند. تا قرن گذشته بعضی از مردم اسفنجها را به اشتباه جزو گیاهان میدانستند، امّا در اصل اسفنج غذاسازی نمیکند و بنابراین اسفنجها در دستهٔ جانوران محسوب میشوند و چون غذاسازی ندارند مصرف کننده و هترو تروف شامل می شوند . این جانوران از هر لحاظ ساده هستند. اسفنجها بهطور کلّی توانایی حرکت ندارند امّا در نمونههای نادر در حال خزیدن دیده میشود. این جانوران نه اندامی برای بینایی دارند و نه اندامی برای شنوایی؛ امّا باز هم در نمونههای نادر توانایی عکسالعمل در برابر نور و روشنایی را دارند.
اسفنجها،پریاختگانی هستند که به حالت ثابت زیست نموده و دارای اسکلت داخلی کلسیتی یا سیلیسی میباشند. پدیدههای جانشینی مانند سیلیسی شدن و کلسیتی شدن تا حدودی تشخیص انواع فسیلهای آهکی اسفنجها را از اسفنجهای سیلیسی مشکل مینماید.
بهطور کلی اسفنجها در دریاها (آبهای شور) یا( آبهای شیرین) زندگی میکنند. اکثراً دریازی هستند و برخی در اب شیرین زندگی میکنند . در کف دریاهای کنونی تودههای عظیمی از اسفنجها پراکنده هستند. انواع مختلفی از اسفنجهای آهکی در تمام مناطق کره زمین زندگی میکنند. اسفنجها چون از جانوران ثابت هستند به اجسام سخت احتیاج دارند؛ بنابراین تجمع آنها در حوضچههایی که کف آن از قلوهسنگ، تخته سنگ، ریگ و شن و ماسه پوشیده شده باشد بیشتر است.
اسفنجها در آبهای نیمکرهٔ جنوبی گسترش بیشتری دارند؛ و در حقیقت در تمام آبهای نیمکرهٔ جنوبی به عمق ۱۰۰ تا ۵۰۰ متری سکونت دارند و این موضوع به علت حرکت کوههای یخی است که بهطور دائم به اقیانوس وارد میشوند و شرایط لازم را برای زیستن اسفنجها فراهم میسازند. اسفنجهای آهکی در اعماق کم و اسفنجهای سیلیسی در اعماق زیاد زندگی میکنند. اسفنجهای دارای سوزنههای (اسپیکولهای) چهارمحوری و شاخی سیلیسی هم در اعماق کم و هم در اعماق زیاد زندگی میکنند. بررسیهای کنونی نشان دادهاست که بعضی از اسفنجها تا عمق ۶۰۰۰ متری دریا میتوانند زندگی کنند. این قبیل اسفنجها دارای تیغههای درازی نظیر خارداران هستند و شکل آنها نیز کشیده میباشد. اصولاً در آبهای سرد مثل قطبها اسفنجها پراکندگی بیشتری دارند. اسفنجهای شاخی اصولاً در آبهای استوایی تا عرض جغرافیایی ۴۵ درجه پراکندگی دارند. از اسفنجهای شاخی و اسپونژینی اثری خارج از این حوزه نیست. در اسفنجهای دیگر، هر قدر به طرف قطبین نزدیک شویم سوزنهها درشتتر میشوند. شوری آب تأثیر زیادی در زندگی اسفنجها دارد. اگر میزان شوری تغییر یابد، تعداد آنها نیز کاسته خواهد شد. جریان آب نیز تأثیر زیادی در زندگی اسفنجها دارد. تکثیر اسفنجها در مناطقی که آب جریان دارد بیشتر است.
علی فلاح
پیارسال