آموزش آرایه مجاز

خلاصه :

سلام و درود امروز میخواهیم به آموزش مجاز و انواع آن و سپس حل چند تست و مثال بپردازیم. با ما همراه باشید

آرایه مجاز چیست؟

شاعران از زاویه نگاه خود دنیا را می‌بینند و به همین دلیل، کلماتی را در شعر خود به‌کار می‌برند که در معنای حقیقی خود نیست و منظور دیگری دارند از آنچه در روزمره در بین مردم استعمال می‌شود. در نگاه نخست، ممکن است این امر برای خواننده عادی غریب به نظر برسد، اما شاعر علامت و قرینه‌‌ای به خواننده می‌دهد تا بتواند منظور و مقصود او از این کلمه را که در معنای حقیقی خود به‌کار نرفته کشف کند. به‌عنوان یک مثال ساده، بسیار شنیده اید که مثلاً می‌گوییم «سرم را اصلاح کردم»؛ در اینجا منظور ما این است که «موی سرم» را اصلاح کردم و «سر» مجاز از «موی سر» است. ارتباط یا همان علاقه نیز این است که موی سر بخشی از سر است. در ادامه، بیشتر با این موضوع آشنا می‌شویم.

مَجاز واژه‌ای عربی به‌معنای غیرِ حقیقت است و در اصطلاح ادبی به استعمال کلمه‌ای در غیر معنی حقیقی خود گفته می‌شود، به شرط آنکه آن معنی از جهتی ارتباط با معنی اصلی داشته باشد. بنابراین،‌ می‌توان چنین گفت کلمه‌ای که شاعر از آن استفاده می‌کند یک معنای حقیقی دارد و یک معنای مجازی.

جالب است بدانید که مجاز لزوماً محدود به حوزه ادبیات نیست و قدمتی به درازای زبان بشر دارد. ممکن است بسیاری از افراد در صحبت‌های روزانه خود از مجاز استفاده کنند. آنچه در مجاز در ادبیات اهمیت دارد، وجه هنری و زیبایی‌شناسانه آن است.

شاعرانی زیادی مانند حافظ و سعدی و مولانا از مجاز بسیار در شعر ها و غزلیاتشان استفاده کردند..

مجاز چند نوع دارد که برسی چند نوع مهم آنها میپردازیم.

مجازکل به جزء

این نوع علاقه برای مجازی است که در آن کلی را در معنای مجازی به‌کار می‌بریم. به‌عبارت بهتر و به‌زبان ادبی، کل را ذکر می‌کنیم و اراده‌ و مقصودمان جزء است. برای مثال، ممکن است بگوییم «دستم درد گرفت» و در واقع، منظورمان این باشد که مثلاً مچ دستمان درد گرفته است.

برای مثال، بیت زیر از حافظ را در نظر بگیرید:

هزار نکته باریک‌تر ز مو اینجاست
نه هرکه سر بتراشد قلندری داند

در بیت بالا، منظور از سر، موی سر است و در واقع، سر مجاز است از موی سر به علاقه کلیّت یا کل به جزء.

یا بیت زیر از مولوی را در نظر بگیرید:‌

جمله یاران تو سنگند و توی مرجان چرا
آسمان با جملگان جسم است و با تو جان چرا

در بیت بالا، منظور از آسمان خورشید است که جزئی از آسمان به حساب می‌آید.

مجاز جزء به کل

در مجاز به علاقه جزئیت، جزء را ذکر می‌کنیم و منظورمان کل است.

برای مثال، بیت زیر از نظامی را در نظر بگیرید:

به یاد روی شیرین بیت می‌گفت
چو آتش تیشه می‌زد کوه می‌سفت

در این بیت، منظور شاعر از بیت همان شعر است. می‌بینیم که در اینجا بیت که جزئی از کلِ شعر است آمده و این‌گونه می‌گوییم: بیت مجاز است از شعر به علاقه جزئیت یا جزء به کل.

به‌عنوان یک مثال دیگر، به بیت زیر از سعدی دقت کنید:

پیش دیوار آنچه گویی هوش دار
تا نباشد در پس دیوار گوش

در مصراع دوم این بیت، منظور شاعر از کلمه گوش همان انسان است.

نکته مهمی که باید در دو علاقه کلیت و جزئیت در نظر بگیریم، این است که جزء معمولاً مهم‌ترین یا یکی از مهم‌ترین بخش‌های کل باشد.

مجاز عام به خاص

در این مجاز، نامی عام را ذکر می‌کنیم و منظورمان نام خاص آن است. برای مثال، وقتی می‌گوییم «معلم گفت امروز نقاشی طبیعت را تمرین می‌کنیم» منظورمان معلم هنر است.

مجاز خاص به عام

در مجاز به علاقه خاص به عام، اسم خاصی را بیان می‌کنیم و منظور اسم عام آن است.

برای مثال، بیت زیر از سعدی را در نظر بگیرید:

ای خواجه ارسلان و آغوش
فرمانده خود مکن فراموش

در اینجا، ارسلان و آغوش،‌ هر دو، اسم خاص ترکی هستند که در گذشته برای نامیدن غلامان از آن استفاده می‌کرده‌اند. در این بیت، منظور از آوردن این دو نام خاص، واژه عام غلام است.

شما میتواند برای مطالعه بیشتر به کتاب های 5+1 بحث ادبیات و یا کتاب آرایه های ادبی نشر الگو مراجعه کنید