مقالات
۳
نگاهی به هنر دیرینه ایرانیان،
کاشیکاری
در عصر صفویه
خلاصه :
در این پَست، تاریخچه کاشیکاری و توسعه آن در عصر صفوی را بررسی میکنیم.در دوره صفویه شاه عباس، اصفهان را پایتخت خود قرار داد و در تکمیل و توسعه آن کوشید؛ در ضمن فن معماری در این دوره خیلی زیاد ترقی نمود و بناهای زیادی از قبیل مساجد، مقبرهها، پلها و کاخها ساخته شدند که بعد از گذشت چندین قرن هنوز هم پابرجا هستند.
هنر هر قوم و ملتی بازگوکننده اندیشه، جهان بینی، اعتقادات مذهبی و آداب و سنتهای آن قوم است.
معماری ایران چون بسیاری دیگر از مظاهر فرهنگی ما، در طول تاریخ حیات خود ثبات مداوم داشته است؛ البته نه این که ملت ایران از آغاز تمدن و شهرنشینی همواره به ساختن بناهایی کاملاً مشابه و بی هیچ تغییری در زمینه طرح و بنیاد پرداخته باشد، بلکه از آن زمان که فن ساختمانی پس از طی یک دوره ابتدایی مراحل تکامل خود را پیمود و شیوه و روش خاص خود را پی ریزی کرد دیگر آن خصوصیاتی که معرف معماری سرزمین ایران است را در طی قرون متمادی از دست نداد و اصالت خود را ضمن تاثیرپذیری از ملل دیگر حفظ کرد.
در دوره صفویه، شاه عباس اصفهان را پایتخت خود قرار داد و در تکمیل و توسعه آن کوشید؛ در ضمن فن معماری در این دوره خیلی زیاد ترقی نمود و بناهای زیادی از قبیل مساجد، مقبرهها، پلها و کاخها ساخته شدند که بعد از گذشت چندین قرن هنوز هم پابرجا هستند.
کاشیکاری
قبل از شاه عباس به مدت کوتاهی هنر کاشی کاری پیشرفت و تکامل نداشت ولی از زمان وی تحرکی در این فن به وجود آمد که آثار آن در موزههای داخلی و خارجی کشور دیده میشود. یکی از دلایل این مساله توجه خاص شاه عباس به پوشش مقبرههای ائمه اطهار (ع) و مساجد با کاشیهای زیبا و صنعت رنگ است. در این دوره نمای رنگی کاشیها کمرنگ بوده و از رنگهای سبز، سیاه و قرمز خیلی کم استفاده میشده و به طور کلی جلوه عمومی کاشیها رنگ آبی داشته است. گفتنی است، در آن دوره به کمک کاشیهای مربع شکل مجموعه کاملی از تصاویر میساختند و بیشتر از طرحهای اسلیمی و طرح میدانهای جنگ استفاده میکردند.
در اواخر دوره هم استفاده از کاشیهای مستطیل شکل کوچک به صورت برجسته با لعابهای ظریف برای طرح تصاویر مختلف رواج پیدا کرد. نکته قابل توجه آن که بعد از شاه عباس استفاده از نوع رنگها تغییر پیدا کرد؛ به طوری که در زمان شاه سلیمان رنگهای قرمز، زرد و نارنجی بیشتر مورد عمل قرار گرفت و نقوش شاخ و برگ جای خود را به اشکال هندسی داد؛ همچنین کاشی کاری جبهه مدرسه چهار باغ و ایوان غربی مسجد جامع اصفهان (عصر سلجوقی) به دستور شاه سلطان حسین دوباره تزیین گردیده و نمونه خاص کاشیکاری این دوره است. لازم به ذکر است؛ کاشی کاری مدرسه چهار باغ در ردیف شاهکاریهای هنری محسوب میشود و بعضی آن را به سایر کارهای این دوره ترجیح میدهند.
لعابهای مختلف
ایرانیان از قدیم با صنعت سفالگری آشنا بودند و برای تزیین، زیبایی و استحکام ظروف، موفق به کشف لعاب شدند. سفال بدون لعاب ناهموار بود و مایعات از آن نفوذ میکرد؛ ولی لعاب باعث شد که جدار ظروف غیر قابل نفوذ گردد. لعاب سازان برای ساختن لعاب فیروزهای، قلیا را که از سوزاندن بوتههایی به نام اشتون یا اشنویه به دست میآید را در کوره میگذارند. قلیا بر اثر حرارت تبدیل به اکسید سدیم شده و با سیلیس ترکیب میگردد. بوتههای اشتون را طوری میسوزانند که شعلهور نشوند تا بعد از آن که سرد شد و به صورت یک سنگ سیاه در آمد آن را خرد کرده و نرم کنند. برای ساختن لعابها، اکسیدهای مختلف به کار گرفته میشوند. برای تهیه لعاب حنایی از اکسید آهن، برای تهیه لعاب قهوهای از اکسید منگنز، برای لعاب لاجوردی از اکسید کبالت، برای لعاب سفید از اکسید قلع و برای لعاب فیروزهای از اکسید مس و برای لعاب زرد از اکسید سرب استفاده میکنند.
عباس رستمی
۶ سال پیش
خوب