مستحبات و آداب نماز

خلاصه :

در آداب نماز چنین گفته اند:

۱ - استفاده از انگشتر عقیق.
۲ - پوشیدن لباس پاکیزه .
۳ - شانه کردن موها.
۴ - مسواک کردن قبل از نماز.
۵ - خود را براى نماز خوشبو نمودن.
۶ - خواندن نماز در اول وقت ؛ هر چه به اول وقت نزدیکتر باشد، بهتر است ، مگر آنکه تاءخیر آن از جهاتى بهتر باشد؛ مثلا صبر کند، تا نماز را به جماعت بخواند.
۷ - خواندن نماز به جماعت .
۸ - گفتن اذان و اقامه به گونه اى که بین اذان و اقامه به اندازه یک سجده فاصله بیندازد و دعاهاى وارده را بخواند.
۹ - همراه داشتن عمامه با تحت الحنک در نماز.
۱۰ - پوشیدن لباس سفید و عبا براى نماز.

مستحبات و مکروهات اذان و اقامه :

۱ - بلند کردن صدا در اذان و اقامه براى مرد مستحب است ؛ به گونه اى که بلندى صدا در اقامه ، بلندتر از صداى اذان نباشد.
۲ - مستحب است که زن موقع نبودن مرد نامحرم کلمات اذان و اقامه را آهسته بگوید.
۳ - مستحب است که نمازگزار اذان را آرام و شمرده بگوید؛ (یعنى کلمات اذان را آشکارا ادا کند، به طورى که شنونده بتواند حروفش را بشمارد). و همچنین مستحب است که وقف کردن در آخر هر بخش اذان را کمى طول بدهد.
۴ - به سرعت گفتن اقامه مستحب است ؛ آن به این معنى که وقف در آخر هر بخش را طول ندهد.
۵ - مستحب است که اذان گو در جایى بلند، مانند مناره ، بایستد تا صدایش ‍ به نمازگزاران برسد.
۶ - مستحب است که اذان گو در وقت گفتن اذان و اقامه ، مخصوصا در اقامه رو به قبله باشد و کراهت دارد که انسان در گفتن بعضى جملات اذان روى خود را به طرف راست یا چپ بچرخاند.
۷ - سخن گفتن در بین جمله هاى اذان و اقامه مخصوصا در بین جمله هاى اقامه مکروه است.
۸ - مستحب است که اذان گو در وقت گفتن اذان با طهارت و وضو باشد.
۹ - مستحب است که انسان وقتى صداى اذان را مى شنود آن را همراه مؤ ذن آهسته تکرار کند.
۱۰ - اگر مؤ ذن صدا را در گلو بیندازد، چنانچه غنا نشود، مکروه است .
۱۱ - اگر نماز جماعت داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند مستحب است اذان و اقامه بگوید.
۱۲ - اگر نمازگزار بین اذان و اقامه بقدرى فاصله دهد که اذانى را که گفته است ، اذان این این اقامه حساب نشود، مستحب است که اذان و اقامه را دوباره بگوید.
۱۳ - اگر نمازگزار بین اذان و اقامه و نماز بقدرى فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، مستحب است که دوباره براى آن نماز،اذان و اقامه بگوید.
۱۴ - اگر پیش از آنکه نمازگزار به اندازه رکوع خم شود، یادش بیاید که اذان یا اقامه را فراموش کرده است ، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، مستحب است که براى گفتن اذان و اقامه نماز خود را بشکند.

مستحبات تکبیرة الاحرام :
۱ - مستحب است بعد از تکبیرة الاحرام بگوید: یا محسن قد اءتاک المسیى ء و قد اءمرت المحسن ان یتجاوز عن المسیى ء انت المحسن و اءنا المسیى ء بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبیح ما تعلم منى ؛ اى خدایى که به بندگان احسان مى کنى ! بنده گنهکار به در خانه تو آمده است و تو خود امر کرده اى که نیکوکار که از گنهکار بگذرد؛ تو نیکوکارى و من گنهکار. به حق محمد و آل محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) رحمت خود را بر محمد و آل محمد فرست و از بدیهایى که مى دانى از من سر زده است ، بگذر!
۲ - مستحب است موقع گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهاى بین نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
۳ - مستحب است هنگام بالا آوردن دست ها تا مقابل گوشها انگشتان دست بسته باشد و کف دست رو به قبله قرار گیرد.
۴ - مستحب است گفتن شش تکبیر که با تکبیرة الاحرام جمعا هفت تکبیر شود؛ به این نحو که یا قبل از گفتن تکبیرة الاحرام ، شش تکبیر بگوید یا بعد از آن و یا بین قبل و بعد تقسیم کند.(دعاهاى وارده براى این تکبیرها در جلد ۱ ترجمه تحریرالوسیله ، مساءله دوم ، صفحه ۲۴۹ آمده است .)
۵ - براى امام جماعت مستحب است که تکبیرة الاحرام را با صداى بلند بگوید، به طورى که قابل شنیدن براى افراد پشت سر او باشد.
۶ - براى امام جماعت مستحب است که شش تکبیر دیگر را آهسته بگوید.

مستحبات قیام :
۱ - در قیام ، هنگام خواندن حمد و سوره ، مستحب است که دست ها و انگشتان حرکت نکند.
۲ - در حال ایستادن ، مستحب است که بدن راست نگه داشته شود و شانه ها پایین انداخته شود.
۳ - مستحب است که نمازگزار در حال ایستادن ، دست ها را روى رانها بگذارد و انگشتها را به هم بچسباند.
۴ - مستحب است که نمازگزار در حال ایستادن جاى سجده را نگاه کند.
۵ - مستحب است که نمازگزار سنگینى بدن را به طور مساوى روى دو پا بیندازد و با خضوع و خشوع باشد.
۶ - مستحب است که نمازگزار پاها را پس و پیش نگذارد.
۷ - مستحب است که مرد پاها را سه انگشت باز تا یک وجب فاصله دهد، اما زن سزاوار است پاها را به هم بچسباند.

مستحبات و مکروهات قرائت و ذکر :
۱ - در نماز جمعه و در نماز ظهر جمعه مستحب است که در رکعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره منافقون خوانده شود.
۲ - کسى که به هیچ قسم نمى تواند صحیح نماز را یاد بگیرد، احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت به جا آورد.
۳ - احتیاط مستحب است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید.
۴ - مستحب است که نمازگزار در رکعت سوم و چهارم بعد از تسبیحات اربعه استغفار کند؛ مثلا بگوید: استغفر اللّه ربى و اتوب الیه یا بگوید: ((اللهم اغفرلى )).
۵ - مستحب است که نمازگزار در رکعت اول ، پیش از خواندن حمد، بگوید: اعوذ بالله من الشیطان الرجیم .
۶ - مستحب است که در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر (بسم اللّه الرحمن الرحیم ) بلند و حمد و سوره شمرده و آهسته خوانده شود و در آخر هر آیه وقف شود؛ یعنى به آیه بعد چسبانده نشود. همچنین در حال خواندن حمد و سوره به معناى آیه توجه شود.
۷ - مستحب است این که نمازگزار اگر نماز را به جماعت مى خواند، بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادى مى خواند، بعد از آن که حمد خودش تمام شد، بگوید: الحمد اللّه رب العالمین .
۸ - مستحب است بعد از خواندن سوره ((قل هو اللّه احد)) یک یا دو یا سه مرتبه گفته شود: ((کذلک اللّه ربى )) یا سه مرتبه کذلک اللّه ربنا.
۹ - سزاوار است که نمازگزار بعد از خواندن سوره ، کمى صبر کند و سپس ‍ تکبیر پیش از رکوع یا قنوت را بگوید.
۱۰ - مستحب است که در تمام نمازها، در رکعت اول ، سوره ((اءنا اءنزلناه )) و در رکعت دوم هم سوره ((قل هواللّه احد)) خوانده شود.
۱۱ - مستحب است در نماز صبح ، سوره ((عم یتسائلون )) یا سوره ((هل اءتى )) و یا ((غاشیه ))، ((قیامت )) و نظائر آن ، یعنى سوره هاییکه به مقدار یکى از این سور، آیه دارد خوانده شود.
۱۲ - مستحب است که در نماز ظهر سوره ((سبح اسم ربک الاعلى )) یا سوره شمس و در نماز عصر و مغرب سوره ((اذا جاء نصر اللّه )) یا سوره ((الهیکم التکاثر)) خوانده شود.
۱۳ - مستحب است که در نماز و عشاى شب جمعه براى رکعت اول ، سوره جمعه و براى دوم ، سوره ((اعلى )) و در نماز ظهر و عصر جمعه براى رکعت اول ، سوره جمعه و براى رکعت دوم ، سوره منافقون قرائت شود.
۱۴ - مستحب است که نمازگزار در نماز صبح روز جمعه در رکعت اول ، سوره جمعه و در رکعت دوم ، سوره توحید را بخواند و در نماز مغرب شب جمعه در رکعت اول ، سوره جمعه و در رکعت دوم ، سوره توحید را بخواند.
۱۵ - مستحب است که نمازگزار در قرائت رعایت ترتیل را نماید و کلمات را آرام ، شمرده و واضح بخواند.
۱۶ - مستحب است که نمازگزار در جاهایى که علماى تجوید، وقف در آن جاها را معتبر دانسته اند، وقف کند.
۱۷ - مستحب است که نمازگزار در هنگام خواندن سوره ، وقتى به آیه رحمت رسید، از خدا طلب رحمت بنماید و اگر به آیه عذاب جهنم و بلا رسید، از خدا طلب پناه از عذاب کند.
۱۸ - اگر نمازگزار ترس از آن دارد که وقتى سوره طولانى مى خواند، وقت تنگ شود و نماز دومش قضا شود، مستحب است که سوره کوتاه قرائت کند.
۱۹ - مستحب است که نمازگزار در نافله نمازهاى شب (نافله مغرب ، عشا و نماز شب ) قرائت را بلند و در نافله نمازهاى روز (نافله صبح ، ظهر و عصر) آهسته بخواند.
۲۰ - کراهت دارد که در هر رکعت از نمازهاى واجب ، بیش از یک سوره قرائت شود.
۲۱ - مکروه است که انسان در تمام نمازهاى یک شبانه روز، سوره ((قل هو اللّه احد)) را نخواند.
۲۲ - خواندن سوره ((قل هو اللّه احد)) با یک نفس مکروه است .
۲۳ - مکروه است که انسان سوره اى را که در رکعت اول خوانده ، در رکعت دوم نیز بخواند. (مگر این که در هر دو رکعت ، سوره ((قل هو اللّه احد)) را قرائت کند.)

مستحبات و مکروهات رکوع :
۱ - مستحب است که ذکر رکوع ، سه ، پنج یا هفت مرتبه و یا بیشتر قرائت شود.
۲ - کسى که نمى تواند ایستاده یا نشسته رکوع کند و تنها مى تواند در حال نشسته ، کمى خم شود یا در حال ایستاده با سر اشاره کند، احتیاط مستحب آن است که بعد از نمازى که براى رکوع آن با سر اشاره کند نماز دیگرى هم بخواند و هنگام رکوع ، بنشیند و هر قدر مى تواند براى رکوع خم شود.
۳ - مستحب است که نمازگزار قبل از رکوع ، در حالى که راست ایستاده تکبیر بگوید.
۴ - مستحب است هنگام رکوع ، زانوها به عقب داده شود و پشت صاف نگهداشته شود؛ گردن نیز کشیده و مساوى پشت باشد.
۵ - مستحب است که انسان هنگام رکوع ،بین دو قدم خود را نگاه کند.
۶ - مستحب است که هنگام رکوع ، پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات فرستاده شود.
۷ - مستحب است که نمازگزار بعد از رکوع هنگامى که برخاست و راست ایستاد، در حال آرامى بدن بگوید: ((سمع اللّه لمن حمده )).
۸ - مستحب است که زنها در رکوع ، دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
۹ - مستحب است که انسان پیش از گذاشتن دست چپ بر زانوى چپ ، دست راست را بر زانوى راست بگذارد.
۱۰ - مستحب است که نمازگزار در هنگام رکوع ، انگشتان کف دست خود را از هم باز کرده و آنها را از زانوهاى خود پر کند.
۱۱ - مستحب است که پیش از گفتن ذکر رکوع ، دعاى وارده خوانده شود.
۱۲ - مستحب است که نمازگزار در حالت رکوع ، آرنج ها را باز کند.
۱۳ - مکروه است که نمازگزار در حال رکوع ، سر را به زیر انداخته و دستها را به پهلو بچسباند و یا دستها را در بین دو زانوى خود قرار دهد.
۱۴ - مکروه است که نمازگزار در حال رکوع ، دو دست خود را زیر جامه هاى خود پنهان کند.

مستحبات و مکروهات سجده :
۱ - مستحب است که انسان بعد از رکوع براى رفتن به سجده ، تکبیر بگوید.
۲ - مستحب است هنگامى که مرد مى خواهد به سجده برود اول دست ها را و زن اول زانوها را به زمین بگذارد.
۳ - مستحب است که انسان بینى خود را روى مهر یا چیزى که سجده بر آن صحیح است ، بگذارد.
۴ - مستحب است که نمازگزار در حال سجده ، انگشتان دست را به هم چسبانده و برابر گوش بگذارد، به گونه اى که سر آنها رو به قبله باشد.
۵ - مستحب است که انسان در سجده دعا کرده و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند: یا خیر المسؤ لین و یا خیر المعطین ارزقنى و ارزق عیالى من فضلک فانک ذوالفضل العظیم ؛ اى بهترین کسى که از سؤ ال مى کنند! و اى بهترین عطا کنندگان ! روزى بده من و عیال من از فضل خودت . پس بدرستى که داراى فضل بزرگى .
۶ - مستحب است نمازگزار بعد از سجده بر ران چپ خود بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.
۷ - مستحب است که نمازگزار بعد از هر سجده ، وقتى نشست و بدنش آرام گرفت ، تکبیر بگوید.
۸ - مستحب است بعد از سجده اول ، وقتى بدن آرام گرفت ، گفته شود: استغفر اللّه ربى و اتوب علیه .
۹ - مستحب است که نمازگزار سجده را طول بدهد و در موقع نشستن نیز دست ها را روى ران ها بگذارد.
۱۰ - مستحب است که نمازگزار براى رفتن به سجده دوم در حال آرامش ‍ بدن ((اللّه اکبر)) بگوید.
۱۱ - مستحب است که در سجده ها صلوات بفرستد.
۱۲ - مستحب است که نمازگزار در هنگام بلند شدن ، دستها را بعد از زانوها، از زمین بردارد.
۱۳ - مستحب است که مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگه دارند؛ همچنین زنها آرنجها و شکم را بر زمین بگذارند و اعضاى بدن را به یکدیگر بچسبانند.
۱۴ - مستحب است که انسان در سجده واجب قرآن ، ذکر بگوید و دعایى را که وارد شده ، ((لا اله الا اللّه حقا حقا...))، بخواند.
۱۵ - مستحب است که محل سجده نمازگزار به گونه اى باشد که همه پیشانى روى آن قرار گیرد.
۱۶ - مستحب است که در سجده شکر باز و قفسه سینه و شکم خود را به زمین بچسباند.
۱۷ - مستحب است که انسان در سجده شکر، صد بار ((شکرالله )) یا ((شکرا شکرا)) و یا سه بار بلکه یک بار (همین ذکر را) بگوید.
۱۸ - مستحب است که انسان بعد از سجده دوم بنشیند.
۱۹ - مستحب است که ذکر سجده بیش از اندازه واجب گفته شود؛ البته عدد فرد فضیلتش بیشتر است تا زوج .
۲۰ - خواندن دعا، قبل از ذکر سجده مستحب است . (دعایى که از ائمه علیهم السلام نقل شده : ((اللهم لک سجدت و...))).
۲۱ - قرآن خواندن در سجده مکروه است .
۲۲ - فوت کردن محل سجده براى رفع گرد و غبار کراهت دارد.

مستحبات تشهد و سلام :
۱ - مستحب است که نمازگزار در حال تشهد، بر ران چپ خود بنشیند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد.
۲ - مستحب است که پیش از تشهد بگوید: ((الحمدلله )) یا بگوید:بسم اللّه و بالله و الحمدلله و خیر الاسماء لله .
۳ - مستحب است که نمازگزار در حالت تشهد، دستها را بر ران ها گذاشته و انگشت ها را به یکدیگر بچسباند.
۴ - نگاه کردن به دامان خود، مستحب است .
۵ - مستحب است که انسان بعد از تمام شدن تشهد بگوید: و تقبل شفاعته و ارفع درجته .
۶ - مستحب است که در حالى که نشسته و بدنش آرام است ، بگوید: السلام علیک ایها النبى و رحمة اللّه و برکاته .

مستحبات قنوت :
۱ - مستحب است که انسان در هر نماز واجب و مستحب ، پیش از رکوع رکعت دوم ، قنوت بخواند.
۲ - خواندن قنوت پیش از رکوع در نماز وتر مستحب است .
۳ - مستحب است که نمازگزار هنگام قنوت ، دستها را تا مقابل صورت بلند نماید.
۴ - مستحب است که کف دست ها را رو به آسمان گرفته و به قصد رجاء، انگشتان دست ها را به جز ابهام ، به هم بچسباند.
۵ - مستحب است که هر دو کف دست ، پهلوى هم و متصل به هم قرار گیرد.
۶ - مستحب است که نگاه انسان در هنگام قنوت ، به کف دستهایش ‍ باشد.
۷ - مستحب بلکه بهتر است در قنوت گفته شود: لا اله الا اللّه الحلیم الکریم لا اله الا اللّه العلى العظیم سبحان اللّه رب السموات السبع و رب الاءرضین السبع و ما فیهن و ما بینهن و رب العرش العظیم و الحمد لله رب العالمین .
۸ - مستحب است که قنوت بلند خوانده شود؛ ولى در نماز جماعت اگر امام جماعت صداى او را بشنود بلند خواندن قنوت ، مستحب نیست .
۹ - اگر نمازگزار قنوت را فراموش کرده و پیش از آن که به اندازه رکوع خم شود یادش بیاید، مستحب است که بایستد و قنوت را بخواند.
۱۰ - مستحب است که اگر نمازگزار در رکوع ، یادش بیاید که قنوت را نخوانده است ، بعد از رکوع قضا کند.
۱۱ - اگر نمازگزار در سجده ، یادش بیاید که قنوت را نخوانده ، مستحب است که بعد از سلام ، قنوت را قضا کند.