باغ دولت اباد

خلاصه :

باغ دولت‌آباد چهار منار از باغ‌های قدیمی شهر یزد در کشور ایران می‌باشد.
بادگیر عمارت با ارتفاع ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر خشتی شناخته شده در جهان است.

تاریخچه

باغ دولت‌آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و در سال ۱۱۶۰ ه‍.ق توسط علی رضائیان صباغ معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. علی ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتر را احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد. این باغ با مساحتی در حدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آن‌ها باغ‌های با درختانانار وانگور و… باگل‌های فراوانی زینت بخش محیط بوده‌اند.

قنات تاریخی عظیم دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشتهقنات تشکیل شده و از ارتفاعاتمهریز سرچشمه می‌گرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمین‌های مهریز و به کار انداختن چند اسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد می‌رسیده و باغ دولت‌آباد را آبیاری می‌کرده. اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می‌شود.

تقی خان بافقی پدر عبدالرضا خان یزدی و جد سلطانعلی خان وزیر افخم و خانواده‌های افخم ابراهیمی و افخمی است. مدارک مربوط به این موضوع در میان اسناد شخصی خانواده افخم ابراهیمی حفظ و نگهداری گردیده‌است.

بخشهای مختلف باغ

این باغ از دو بخش کلیداخلی و بیرونی تشکیل می‌شود.

دولت‌آباد از دیدگاه گونه‌شناسی عملکردی، باغ «سکونتگاهی-حکومتی» است. به نحوی که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده‌است و باغ اندرونی، بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به‌شمار می‌رفته‌است. درباغ‌های سکونتگاهی-حکومتی، عرصه اندرونی را از سایر عرصه‌ها کاملاً متمایز می‌کردند و حتی دربان یا حاجبی را برای نظارت بر آن تعیین می‌کردند.

بخش داخلی

این بخش محل سکونت حاکم و خانواده اش شامل ساختمان‌های زیر بوده‌است:

ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
حرمسرا
بهشت آیین
مطبخ
برج دیدبانی
آب‌انبار خصوصی
اصطبل تابستانه و زمستانه

ساختمان هشتی

ساختمان (عمارت) هشتی از مهم‌ترین بخش‌های مجموعه به‌شمار می‌رود که در آن، تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته‌است. در این ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوض‌های داخل ساختمان درجریان است هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه‌نشین و تالارها انتقال پیدا می‌کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود.
این بنا از سه شاهنشین با درهای مشبک٫ اتاقک بادگیر٫ هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی بنا شبیه به یک هشت ضلعی است، همچنین بادگیر قرار گرفته بر آن نیز از نوع هشت تنبوشه می‌باشد.
سقف قسمت میانی (هشتی) دارای کاربندی زیبایی که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که با سیم گل و دمگیری گچی به طرزی بسیار ماهرانه اجرا شده‌است.