به توپ بستن حرم امام رضا(ع)

توسط ارتش روس در ۳۰ مارس ۱۹۱۲ مطابق با محرم سال ۱۳۳۰ ه.ق.

خلاصه :

گنبد مطهر بر اثر اصابت گلوله‏ های توپ شکست و شکاف برداشت و در ۱۸ محل گلوله‏ های توپ گنبد مطهر را سوراخ نمود و نیز گلوله‏ ها زیادی هم به خشتهای طلا اصابت کرد. تعداد کشته‌شدگان را ۶۴، ۱۵۰ و حتی ۸۰۰ ذکر کرده اند.

روسیۀ تزاری در ابتدای آبان ماه سال 1290 به دولت ایران اولتیماتوم داد. مورگان شوستر آمریکایی که چند ماهی بود مسئولیت امور مالی ایران را به دست گرفته بود، دستور توقیف اموال شعاع السلطنه به جرم عدم پرداخت مالیات را صادر کرد. هنگامی که ژاندارم‌ها به فرمان شوستر به محل باغ شعاع‌السلطنه رفتند با مقاومت قزاق‌های روس مواجه شدند و روس‌ها نیز به این بهانه که املاک شعاع‌السلطنه در گرو بانک روس است، از واگذاری آن خودداری کردند و در همین جا خشم روس‌ها از حضور شوستر در ایران آغاز شد.

یک ماه بعد پس از ماجرای باغ شعاع السلطنه، دولت روسیه توسط وزیر مختار خود در تهران، اخطار داد که چنانچه ظرف مدت 48 ساعت دولت ایران نسبت به پیشنهادهای روسیه(اخراج شوستر از ایران و نیز استخدام اتباع خارجی با اجازه‏ی دُوَل روس و انگلیس) ترتیب اثر ندهد، تمام روابط خود را با دولت ایران قطع خواهد کرد و هر نوع اقدامی که برای حفظ منافع خود لازم بداند، انجام می‌دهد.

تصویر گنبد به توپ بسته شده، در موزۀ آستان قدس رضوی. تصویر از نگارنده

سرانجام در 25 آبان ماه در پی ردّ این اولتیماتوم دخالت‏آمیز توسط مجلس شورای ملی، روابط سیاسی دو کشور قطع شد و نیروهای روسی مستقر در تبریز به سمت قزوین رفتند و 4 هزار نیروی نظامی روس از طریق قفقاز به خاک ایران وارد شدند.

هم‏چنین یکی از دست نشاندگان دولت روس در مشهد به نام یوسف هراتی به تحریک روس‏ها، شورشی مصنوعی در مشهد به پا کرد و روس‌ها به بهانه‌ی حفظ امنیت اتباع خود، وارد ایران شدند و سپس برای تهدید دولت ایران و نیز بی‏احترامی به عقاید و احساسات مذهبی مردم، حرم مطهر امام رضا(ع) را به توپ بستند و جنایتی دیگر آفریدند.

نقشه‌ی میرزا طاهر از واقعه در صحن عتیق. برای مشاهده در اندازۀ اصلی، روی تصویر کلیک کنید. به اشعار حاشیه‌نویسی شده توجه کنید.

در اثر شلیک توپخانه، به سَردَرها و گلدسته‏های حرم رضوی، خسارات فراوانی وارد آمد. هم‏چنین خزانه‏ی حضرتی را به بانک روس منتقل کرده و اشیای قیمتی حرم را به غارت بُردند. پس از آن، مقداری از اموال را برگردانده ولی متولی حرم را با تهدید به مرگ وادار کردند که تصدیق کند که تمام خزانه را تحویل گرفته است. علاوه بر این، عده‏ی بسیاری از مردم مشهد در این تهاجم وحشیانه کشته و مجروح شدند.